O Projekcie
1 października 2011 roku OTOP rozpoczął realizację kompleksowego projektu „Aktywna ochrona kraski na Równinie Kurpiowskiej” nr POIS.05.01.00-00-344/10. Był on współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko oraz dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Celem projektu było zachowanie populacji kraski, w głównym rejonie jej występowania w Polsce tj. na Równinie Kurpiowskiej, na terenie 3 województw: mazowieckiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. Jego realizacja zakończyła się we wrześniu 2015 roku.
Całkowita wartość brutto projektu wyniosła 2.392.163 zł z czego 2.033.338 zł (85%) pochodzi ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, a 358.825 zł ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Włączenie się OTOP w aktywną ochronę kraski nastąpiło w roku 2010, kiedy to podjęto inicjatywę RDOŚ w Warszawie, dotyczącą realizacji projektu „Czynna ochrona kraski Coracias garrulus na Równinie Kurpiowskiej w granicach województwa mazowieckiego”. Od tego czasu OTOP organizuje jej ogólnopolski monitoring na zlecenie GIOŚ.
Działania czynnej ochronny, realizowane w projekcie koncentrowały się zarówno na podwyższeniu sukcesu lęgowego gatunku, jak i na obniżeniu śmiertelności ptaków dorosłych i młodocianych po opuszczeniu gniazd. Należały do nich: wieszanie skrzynek lęgowych, zabezpieczanie lęgów przed drapieżnikami, zapobieganie degradacji i poprawa struktury żerowisk, dokarmianie w okresach niesprzyjającej pogody, ochrona przed płoszeniem przez ludzi, ochrona potencjalnych drzew lęgowych i nasadzenia nowych. Prowadzony był również kompleksowy monitoring efektów działań ochronnych. Kampania promocyjna idei ochrony kraski odbywała się zarówno na poziomie ogólnokrajowym jak i lokalnym, obejmując m.in. szeroko rozpowszechniany film, materiały informacyjne i nagłośnienie medialne problematyki związanej z kraską i realizowanym projektem.
Działania projektu miały na celu zapewnienie ochrony gatunku w przyszłości: w tym celu przygotowaliśmy projekt Krajowego Planu Ochrony Kraski. Projekt ten został przekazany do zatwierdzenia Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Liczymy, że po konsultacjach i zatwierdzeniu zostanie on wdrożony.
Serdecznie dziękujemy Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie (Nadleśnictwom: Ostrołęka, Myszyniec) oraz Nadleśnictwu Nowogród za umożliwienie realizacji działań projektu na obszarze lasów państwowych.
Poniżej (może być w formie bloga) aktualności projektowe:
http://www.ochronakraski.pl/index.php?id=14
Jak ją chronimy
Ochrona stanowisk lęgowych
Ochrona drzew, na których znajdują się gniazda krasek jest najważniejszym działaniem ochronnym projektu. Drzewa są niszczone na skutek procesów naturalnych (wichura, pożar), jak również wycinane przez ludzi. Podstawą do podjęcia działań ochronnych jest znajomość miejsc, w których ptaki podejmują lęgi, wszystkie zajęte przez ptaki stanowiska były więc sukcesywnie identyfikowane i monitorowane. Następnie nawiązana została współpraca z miejscową ludnością, która została uświadomiona o znaczeniu drzew dziuplastych i konsekwencjach, jakie niesie ze sobą ich wycinanie. Utworzona została również sieć wolontariuszy, którzy opiekowali się najbardziej zagrożonymi stanowiskami kraski i reagowali lub informowali nas w momencie ich zagrożenia. Dzięki temu jeżeli dojdzie do zniszczenia drzew np. w wyniku wichury, możliwe będzie zastosowanie działań kompensacyjnych np. przez wieszanie budek lęgowych.
Zabezpieczenie przed drapieżnikami
Pomalowanie pnia drzewa z dziuplą kraski od poziomu gruntu do wysokości ok. 2 metrów terpentyną, w znacznym stopniu zabezpiecza gniazdo kraski znajdujące się w dziupli lub budce przed drapieżnikami (kuną domową i kuną leśną). Zapach terpentyny zniechęca kuny do wspinania się na drzewo nią pomalowane. Nie zaobserwowano żadnego szkodliwego wpływu terpentyny dla drzewa jest to metoda nieskomplikowana i nieinwazyjna.
Jak wynika z badań, corocznie jedno gniazdo jest niszczone przez kuny. Przy tak niewielkiej liczebności populacji jak w przypadku kraski jest to duża strata. Doświadczenia zabrane podczas ochrony orlików grubodziobych w Biebrzańskim Parku Narodowym oraz corocznego zabezpieczania stanowisk lęgowych krasek pokazują, że w sezonie jednokrotne pomalowanie drzewa terpentyną stanowi dobre zabezpieczenie przed tymi drapieżnikami.
Corocznie przed przylotem krasek zabezpieczane są drzewa w obrębie 30 stanowisk zajętych w roku poprzedzającym. Czasami zabezpieczane są grupy drzew położonych w pobliżu, gdyż jeżeli stykają się one koronami drapieżniki mogłyby przedostać się po koronach drzew.
Wieszanie budek lęgowych
Budki lęgowe na terenie Równiny Kurpiowskiej były już stosowane m.in. w ramach wcześniejszych projektów realizowanych przez OTOP na zlecenie RDOŚ w Warszawie, a dofinansowanych przez WFOŚiGW w Warszawie. Dzięki temu w roku 2011 ponad 1/3 populacji kurpiowskiej w woj. mazowieckim (4 pary spośród 11 stanowisk z sukcesem gniazdowym) gniazdowało w budkach. Istniała jednak potrzeba kontynuowania tego działania. Jak wskazują doświadczenia z innych projektów, tylko duża liczba wywieszonych skrzynek lęgowych może zapewnić sukces. Ponadto część skrzynek zajmowanych przez kraski na lęgi ulega zniszczeniu i wymagała wymiany. W czasie realizacji projektu powieszono 300 szt. budek. Po sezonie lęgowym budki są czyszczone.
Instalowanie czatowni
W celu poprawy struktury żerowisk w terytoriach lęgowych krasek oraz innych potencjalnych siedliskach zainstalowane zostały tyczki długości ok. 4-5 metrów, które kraski wykorzystują jako czatownie i miejsca obserwacyjne. Często dogodne dla krasek żerowiska położone w pobliżu dziupli lęgowych pozbawione są zupełnie takich miejsc przez co stają się dla ptaków prawie bezużyteczne.
Do polowania kraski wykorzystują tzw. czatownie, czyli eksponowane miejsca, z których wypatrują zdobyczy. Mogą to być czubki suchych drzew, paliki ogrodzeniowe czy linie energetyczne. Jeżeli brak jest takich miejsc to mimo dobrego siedliska kraski mają ograniczone możliwości skutecznego polowania. Stosunkowo prostym rozwiązaniem jest w takich wypadkach instalowanie sztucznych czatowni – specjalnych tyczek, na których kraska mogłaby usiąść lub – bardziej perspektywicznie – posadzenie pojedynczych drzew, które będą mogły być wykorzystywane do tego celu w przyszłości.
Zainstalowanie czatowni w takich miejscach może spowodować, że ptaki nie będą musiały latać po pokarm daleko i tym samym będą mogły przynosić młodym pożywienie częściej co przełoży się na sukces lęgowy. Zainstalowano 120 czatowni (30 rocznie) w pobliżu obecnych i potencjalnych stanowisk kraski.
Sadzenie wierzb
Osiągnięcie długofalowych efektów realizacji projektu było możliwe nie tylko przez działania doraźne, ale też poprawienie warunków siedliskowych w przyszłości. Można to osiągnąć m.in. poprzez sadzenie wierzb w krajobrazie rolniczym, powszechny do niedawna zwyczaj który obecnie jest rzadkością. Posadzone drzewa będą w przyszłości stanowiły dogodne miejsce gniazdowania krasek, a do tego czasu będą mogły być wykorzystywane przez nie jako czatownie. W projekcie posadzono ponad tysiąc wierzb, tzw. metodą tradycyjną tj. sadząc namoczone wcześniej kołki wierzbowe. Drzewa sadzono punktowo i liniowo wzdłuż dróg polnych i cieków.
Oprócz aspektów praktycznych akcja miała także duży walor edukacyjny, gdyż sadzenie realizowano m.in. przez wolontariuszy, w tym uczniów lokalnych szkół.
Dokarmianie
W przypadku nadejścia chłodnej, deszczowej pogody w okresie lęgowym w projekcie przewidziano dokarmianie wybranych 15 par z populacji kraski na Równinie Kurpiowskiej. Założono, że okres niekorzystnej pogody to średnio 10 dni rocznie. Dostarczane w takich okresach owady – hodowlane świerszcze są sprawdzonym przez hodowców ptaków substytutem pozwalającym pisklętom przeżyć ten krytyczny czas, a przez to poprawić sukces lęgowy kraski.
Pokarm wykładano w kuwetach umieszczonych na specjalnie skonstruowanych stojakach zwanych stacjami dokarmiania. Dzięki temu był on eksponowany ułatwiając jego wyszukanie przez kraski, a jednocześnie zmniejszono ryzyko wyjadania pokarmu lub przewrócenia kuwet przez ssaki takie jak psy, lisy, jenoty, dziki itd.
Świerszcze wykorzystywane do tego działania są od dawna hodowane w Polsce na pokarm dla ptaków trzymanych w niewoli, w tym także krasek w ogrodach zoologicznych. Upewniono się, że będą to tylko gatunki, które nie są w stanie rozmnażać się w naszym klimacie dzięki czemu nie rozprzestrzenią się w środowisku mogąc stanowić zagrożenie dla naszej rodzimej przyrody. W trakcie wcześniejszych doświadczeń zaobserwowano sporadyczne podejmowanie wykładanego pokarmu także przez inne ptaki, np. przez gąsiorka, jednak nie odbywało się to ze zbyt dużą intensywnością mogącą wpłynąć na efekt działania.
Wspieranie ekstensywnego wypasu
Zadanie obejmowało działania wspierające prowadzenie ekstensywnego wypasu, aby ocalić najcenniejsze pastwiska – żerowiska kraski. Na terenach użytkowanych rolniczo odbywało się to pośrednio przez zachęcanie rolników do korzystania z programów rolnośrodowiskowych. Na wybranych powierzchniach, gdzie użytkowanie zostało definitywnie porzucone wprowadzono bezpośredni wypas.
Ochrona przed płoszeniem przez fotografów i obserwatorów ptaków
Duża część stanowisk kraski, szczególnie tych łatwo dostępnych, położonych w pobliżu dróg i osad ludzkich, corocznie podlega bardzo silnej presji ze strony niedoświadczonych obserwatorów ptaków i fotografów amatorów. Aby temu przeciwdziałać powołano sieć 15 lokalnych opiekunów – osób mieszkających w bezpośredniej bliskości najbardziej narażonych na płoszenie stanowisk kraski. Do ich głównych zadań należy informowanie osób obecnych w pobliżu o związanych z tym zagrożeniach, informowanie zespołu projektowego na temat wszystkich niepokojących sytuacji, wymagających dodatkowych interwencji oraz przeciwdziałanie innym zagrożeniom (np. związanych z uszkodzeniem stanowiska lęgowego).
Aby skanalizować ruchu turystyczny związany z obserwowaniem krasek zbudowano ukrycie obserwacyjne umożliwiające bezpieczne obserwowanie krasek. Mobilna konstrukcja była ustawiana w starannie wybranym miejscu tak, aby kraskę można było zobaczyć nie płosząc jej. Ukrycie znajduje się pod nadzorem i zostanie wyposażone w niezbędny sprzęt optyczny do obserwowania ptaków.
Opracowania planistyczne
W ramach zadania przygotowano Krajowy Plan Ochrony Kraski i Wytyczne Planistyczne Ochrony Kraski na Równinie Kurpiowskiej.
Działania promocyjno-edukacyjne
Kampania promocyjna idei ochrony kraski odbyła się zarówno na poziomie ogólnokrajowym, jak i lokalnym: obejmując m.in. szeroko rozpowszechniany film, materiały informacyjne (ulotkę, www, baner, tablicę informacyjną) i nagłośnienie medialne problematyki związanej z kraską i realizowanym projektem.
Materiały do pobrania
Scenariusz prowadzenia lekcji (PDF)
Kraska prezentacja (PPT)
Linki
O krasce:
Monitoring Kraski w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska GIOŚ
Międzynarodowy Plan Ochrony Kraski
Program Aktywnej Ochrony Kraski w Polsce Południowo-wschodniej
Inne strony:
Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
Program Infrastruktura i Środowisko
RDLP w Olsztynie
Nadleśnictwo Nowogród
Zdjęcia użyte na stronie: r. Dróżdż