Srogie mrozy nie odstraszyły uczestników 8. Zimowego Ptakoliczenia, którzy w ostatni weekend stycznia wybrali się na poszukiwania ptaków zimujących w parkach i ogrodach. W akcji uczestniczyło 2160 miłośników przyrody. Zaobserwowano ponad 113 tysięcy osobników z 94 gatunków.
Krzyżówka na najwyższym stopniu podium
Po podsumowaniu wszystkich obserwacji, pierwsze miejsce w tegorocznym Zimowym Ptakoliczeniu zajęła krzyżówka. Jest to już trzeci rok z rzędu, kiedy właśnie ta kaczka jest najliczniej obserwowanym gatunkiem. Krzyżówki zimą tworzą duże koncentracje na miejskich odcinkach rzek i zbiornikach wodnych, gdzie znajdują schronienie i pokarm.
Drugie miejsce zajął gawron. Od roku 2005, kiedy OTOP zaczął organizować Zimowe Ptakoliczenie (początkowo pod inną nazwą), plasował się on w każdej edycji w pierwszej trójce. Zimą do Polski zlatują setki tysięcy gawronów z krajów Europy Wschodniej.
Najciekawiej wygląda sytuacja na miejscu trzecim. Znalazła się na nim bogatka, jednak jej przewaga nad czwartym w zestawieniu wróblem wyniosła tylko neicałe 100 osobników. Nie zmienia to faktu, że wyniki Zimowego Ptakoliczenia zaczynają odzwierciedlać wykrywany przez naukowe projekty badawcze spadkowy trend wróbla. Od roku 2009 gatunek ten zajmuje coraz niższą lokatę.
Krzyżówka, fot. Krzysztof Merski
Tabela 1. – Lista 20 najliczniej spotykanych gatunków podczas Zimowego Ptakoliczenia 2012
Zima kwiczołów
Połowa gatunków z tegorocznej „pierwszej dwudziestki” znalazła się na niższych pozycjach niż przed rokiem, jednak w żadnym przypadku nie odnotowano spadku większego od dwóch pozycji. Wśród 6 gatunków, których sytuacja się poprawiła, największy skok odnotowały kwiczoł (z miejsca 23. na 5.), szpak (z 25. na 17.) i łabędź niemy (z 18. na 11.) Bliski kuzyn wróbla i jednocześnie patron tegorocznego Zimowego Ptakoliczenia – mazurek – znalazł się na miejscu dziewiątym. Jest to pozycja o dwa oczka niższa niż w styczniu 2011, ale taka sama jak podczas liczenia w roku 2006.
Ostatnio równie dużą liczbę obserwacji kwiczoła odnotowano w roku 2007, kiedy był to najliczniej obserwowany gatunek. Wtedy, podobnie jak w tym roku, Zimowe Ptakoliczenie zbiegło się w czasie z nagłym nadejściem silnych mrozów, który zmusił stada tych drozdów do poszukiwania pokarmu na terenach położonych bliżej ludzkich zabudowań, a tym samym ułatwił ich zauważenie przez obserwatorów. Zwiększona liczebność kwiczołów może być również spowodowana niedoborem pokarmu na terenie Półwyspu Skandynawskiego, skąd pochodzi duża część zimujących w Polsce osobników.
Kwiczoł, fot. Cezary Korkosz
Utrzymujące się do połowy stycznia stosunkowo wysokie temperatury mogły wpłynąć na pozostanie w Polsce większej niż zazwyczaj liczby szpaków i łabędzi niemych, a to z kolei może tłumaczyć większą liczbę przedstawicieli tych gatunków obserwowanych podczas tegorocznego Zimowego Ptakoliczenia.
| gatunek | ZP 2011 | ZP 2012 | różnica |
| krzyżówka | 1 | 1 | 0 |
| gawron | 2 | 2 | 0 |
| bogatka | 4 | 3 | +1 |
| wróbel | 3 | 4 | -1 |
| kwiczoł | 23 | 5 | +18 |
| kawka | 6 | 6 | 0 |
| gołąb miejski | 5 | 7 | -2 |
| śmieszka | 9 | 8 | +1 |
| mazurek | 7 | 9 | -2 |
| dzwoniec | 8 | 10 | -2 |
| łabędź niemy | 18 | 11 | +7 |
| trznadel | 11 | 12 | -1 |
| czyż | 15 | 13 | +2 |
| sierpówka | 13 | 14 | -1 |
| wrona siwa | 14 | 15 | -1 |
| kos | 17 | 16 | +1 |
| szpak | 25 | 17 | +8 |
| gil | 16 | 18 | -2 |
| sójka | 20 | 19 | +1 |
| jemiołuszka | 19 | 20 | -1 |
Tabelka 2. Zmiany w gronie 20 najliczniej obserwowanych gatunków (Zimowe Ptakoliczenie 2011-2012)
Sikory i sroka najczęściej spotykanymi gatunkami
Poza rankingiem opartym na liczbie osobników, postanowiliśmy również sprawdzić, jakie ptaki uczestnicy akcji spotykali najczęściej. W tym celu sprawdzano, w jakim procencie nadesłanych kart zamieszczono informację o danym gatunku. Podobnie jak w latach ubiegłych, najbardziej rozpowszechniona okazała się bogatka, którą spotkano podczas 85% wszystkich obserwacji. Na drugim miejscu znalazła się inna sikora – modraszka (64%). Natomiast trzecią pozycję na podium zajęła sroka. Niestety, również w tej kategorii pogorszyła się sytuacja wróbla – w styczniu 2011 widywano go na 61% wizyt w terenie, w tym roku zaledwie na 50%. Krzyżówkę – najliczniejszy gatunek Zimowego Ptakoliczenia – spotykano średnio na co czwartej wyprawie.
| Lp. | gatunek | częstość spotkań | Lp. | gatunek | częstość spotkań |
| 1 | bogatka | 83,9% | 11 | sójka | 34,2% |
| 2 | modraszka | 64,1% | 12 | dzwoniec | 33,2% |
| 3 | sroka | 61,9% | 13 | gołąb miejski | 30,2% |
| 4 | kos | 52,9% | 14 | krzyżówka | 28,2% |
| 5 | wróbel | 49,9% | 15 | wrona siwa | 26,0% |
| 6 | gawron | 43,2% | 16 | dzięcioł duży | 25,8% |
| 7 | kwiczoł | 42,7% | 17 | gil | 18,3% |
| 8 | kawka | 39,7% | 18 | kowalik | 17,8% |
| 9 | mazurek | 39,7% | 19 | grubodziób | 16,1% |
| 10 | sierpówka | 35,9% | 20 | śmieszka | 15,4% |
Tabela 3. 20 gatunków najczęściej spotykanych podczas Zimowego Ptakoliczenia 2012 (liczba kart/wizyt: 635)
Faunistyczne ciekawostki
Oprócz stałych bywalców parków i ogrodów pojawiły się też ornitologiczne ciekawostki: m.in. zimujące świstuny(obserwowane w Warszawie, we Wrocławiu i w Świdnicy), płaskonos (w Warszawie i Świdnicy), oraz nie będąca naszym rodzimym gatunkiem karolinka (w Warszawie).
Fot. Samiec płaskonosa sfotografowany w Warszawie, fot. Paweł Kobyłecki
Poza kaczkami zlatującymi zimą do miast uczestnicy Zimowego Ptakoliczenia mieli okazję obserwować gatunki, które zwykle nielicznie zimują na terenie naszego kraju. Do tego grona zalicza się m.in. grzywacz, widziany podczas 12 wizyt w terenie. Niemal wszystkie pochodziły z zachodniej części Polski, gdzie łagodniejszy klimat sprzyja zimowaniu tego gatunku. Wyjątkiem była Warszawa, gdzie zimujący grzywacz pojawił się pierwszy raz od 7 lat.
Rozmieszczenie obserwacji grzywaczy podczas Zimowego Ptakoliczenia 2012.
Innym coraz częściej pozostającym na zimę gatunkiem jest rudzik – widziano go podczas 59 wypraw. W tym przypadku jeszcze wyraźniej zaznaczyła się dominacja województw zachodnich, aczkolwiek należy pamiętać, że stamtąd spłynęło znacznie więcej kart obserwacji niż ze wschodniej części kraju.
Mapka – rozmieszczenie obserwacji rudzika podczas Zimowego Ptakoliczenia 2012
Uczestnikom akcji chętnie pokazywały się dzięcioły. Poza najczęściej spotykanym dzięciołem dużym na kilku wyprawach na Lubelszczyźnie, Mazowszu i Podkarpaciu widziano także dzięcioła białoszyjego. Dzięcioła zielonosiwego spotkano na Podkarpaciu (w Babicy, w Krzeczkowej i Grabownicy Starzeńskiej), a także na Warmii i Mazurach, Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie. Z Opolszczyzny, a dokładnie z Wyspy Bolko w stolicy województwa, gdzie wycieczkę zorganizowała Opolska Grupa OTOP, pochodzi jedyna obserwacja zimującego kopciuszka. W dwóch lokalizacjach w Wielkopolsce (Środa Wielkopolska i Granowo) obserwatorzy mieli przyjemność podziwiać uszatki.
Bardzo dziękujemy wszystkim osobom, które zaangażowały się w tegoroczne Zimowe Ptakoliczenie. Szczególne podziękowania składamy przewodnikom wycieczek oraz wolontariuszom, którzy pomagali wprowadzać spływające dane do AwiBazy. Już dzisiaj zapraszamy do udziału w kolejnej akcji organizowanej przez OTOP, którą będzie rozpoczynająca się 21 marca kampania Spring Alive.