Wprowadzenie

Celem Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzonej w Bernie dnia 19 września 1979 r. jest ochrona gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych, zwłaszcza tych gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania kilku państw. Konwencja ma również na celu wspieranie współdziałania w tym zakresie. Szczególny nacisk położono na ochronę gatunków zagrożonych i ginących, włączając w to gatunki wędrowne.

Konwencja Berneńska zawiera nie tylko ogólne zobowiązania w zakresie ochrony siedlisk dzikiej flory i fauny, ale także postanowienia szczegółowe w zakresie ochrony ścisłej. W efekcie procedury dotyczące ochrony fauny, flory i ich siedlisk w procesie inwestycyjnym ustanawiane są na poziomie prawa krajowego. Natomiast w zakresie ochrony ścisłej zakazy ustanowione Konwencją są na tyle precyzyjne i jasne, że nadają się do bezpośredniego stosowania; dotyczy to zwłaszcza zakazów niszczenia okazów gatunków dzikiej flory z Załącznika I oraz zakazów względem okazów gatunków zwierząt z Załącznika II – zakazane jest tutaj m. in. umyślne uszkadzanie lub niszczenie miejsc rozrodu lub odpoczynku oraz umyślne niepokojenie dzikich zwierząt, zwłaszcza w okresie rozrodu, wychowu młodych lub snu zimowego, jeżeli takie postępowanie będzie miało znaczące skutki w odniesieniu do celów Konwencji.

Odstępstwa od tych zakazów (zarówno w odniesieniu do fauny, jak i flory) mogą być stosowane jedynie, jeżeli nie istnieje inne zadowalające rozwiązanie, a stosowanie wyjątku nie będzie miało ujemnego wpływu na przetrwanie danej populacji.

Wyjątki można stosować z następujących powodów:

• w celu ochrony flory i fauny;
• w celu zapobieżenia poważnym szkodom w uprawach, pogłowiu żywego inwentarza, lasach, gospodarstwach rybnych, wodach i innych formach własności;
• w celu ochrony zdrowia publicznego i bezpieczeństwa publicznego, bezpieczeństwa ruchu powietrznego oraz dla innych nadrzędnych interesów publicznych;
• ze względu na potrzeby prac badawczych i dydaktycznych, ponowne zasiedlanie, reintrodukcję i hodowlę;
• w celu zezwolenia, w ściśle kontrolowanych warunkach, wybiórczo i w ograniczonym stopniu, na pozyskiwanie, przetrzymywanie lub inne rozsądne wykorzystywanie niewielkiej liczby niektórych dzikich zwierząt i roślin.

Ponieważ Dyrektywa Siedliskowa stanowi jedno z narzędzi wdrażania postanowień Konwencji Berneńskiej na terenie Unii Europejskiej, mechanizmy egzekwowania postanowień tej Konwencji służyć mogą jednocześnie dla realizacji celów ochrony obszarów Natura 2000 – zwłaszcza że organy Konwencji Berneńskiej niejednokrotnie angażują się w procesy inwestycyjne istotne z punktu widzenia tej Konwencji.

Za takie procesy można uznać te, w których:

• na skutek niepodjęcia przez państwo-stronę odpowiednich środków ustawodawczych i administracyjnych nie zapewniono ochrony siedlisk dzikiej flory i fauny (w szczególności gatunków z Załączników I i II) oraz ochrony zagrożonych siedlisk naturalnych,
• w procesie planowania inwestycji nie uwzględniono potrzeby ochrony siedlisk dzikiej flory i fauny (w szczególności gatunków z załącznika I i II) oraz ochrony zagrożonych siedlisk naturalnych,
• nie uwzględniono konieczności ochrony obszarów ważnych dla gatunków wędrownych, wymienionych w załącznikach II i III, które są odpowiednio usytuowane na szlakach wędrówek i spełniają rolę terenów zimowania, odpoczynku, żerowania, rozmnażania lub pierzenia.

Podobnie, jak w przypadku pozostałych międzynarodowych środków prawnych, podstawowym źródłem wiedzy o potencjalnych naruszeniach Konwencji są indywidualne skargi wnoszone przez osoby fizyczne lub organizacje ekologiczne.