Jerzyki. Co im grozi i jak udzielić im pierwszej pomocy?

Z okazji Międzynarodowego Dnia Jerzyka, wraz z Ptasim Azylem przy Warszawskim ZOO, oddajemy w Wasze ręce skrót najważniejszych informacji oraz linki do skarbnicy wiedzy o tych ptakach. Zatem, jak pomóc jerzykom, aby nie zaszkodzić? Jak reagować, gdy ich siedliska są zagrożone? Przeczytajcie.

Jerzyki – zagrożeni władcy miejskich przestworzy.

Jak już pisaliśmy w dzisiejszym, porannym artykule, jerzyki są związane z miastami. Przylatują do nas na krótko – spotkamy je w Polsce od maja do połowy sierpnia. Pojedyncze osobniki możemy spotkać jeszcze we wrześniu – zazwyczaj są to młode ptaki z powtarzanych lęgów. Przez te niecałe 4 miesiące, jerzyki muszą zdążyć wyprowadzić lęg oraz przygotować się do wędrówki na afrykańskie zimowiska. Miejscami lęgów tych ptaków są różnego rodzaju szczeliny i ubytki w elewacji oraz otwory wentylacyjne. Niestety, ludzie, prowadząc remonty budynków czy termomodernizacje, skutecznie utrudniają lub uniemożliwiają jerzykom osiągnięcie swojego celu.

Ryc. 1. Wejścia do gniazd jerzyków (“zabrudzone półksiężyce”). fot. Maciej Luniak

 

Jerzyki są bardzo czystymi ptakami – odchody wynoszą z gniazda, przez co nie brudzą nimi elewacji. Jedyną wskazówką mówiącą o gniazdowaniu jerzyka, oprócz obserwacji, może być niekiedy widoczny pod wejściem do gniazda ciemny łuk („półksiężycowe zabrudzenie”), który powstał poprzez wytarcie piórami ogona (sterówkami) [ryc. 1]. Te same pary jerzyków, zajmują co roku te same miejsca. Bardzo często wejścia do gniazd jerzyków są zamurowywane lub zatykane kratkami podczas remontów w okresie lęgowym. Giną wtedy pisklęta, a także ptaki dorosłe będące w gnieździe, jak również ptaki dorosłe, które próbując dostać się do gniazd, rozbijają się o rusztowania lub siatki zamontowane w wejściach do gniazd. Aby temu zapobiec, powinna zostać przeprowadzona inwentaryzacja ornitologiczna oraz wydana ekspertyza. Najlepiej przeprowadzić ją na sezon lęgowy przed planowaną termomodernizacją, jesienią zabezpieczyć szczeliny przed gniazdowaniem, po opuszczeniu ich przez ptaki. Na tydzień przed rozpoczęciem prac, powinna zostać przeprowadzona ponowna inwentaryzacja, która służy upewnieniu się, czy ptaki nie zajęły innych miejsc. Po remoncie, należy wywiesić budki w ramach kompensacji. Pamiętajmy, że każdy remont, zasłonięcie wejść do gniazd, zamurowywanie szczelin i inne prace wymagają zgód Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska właściwej dla danego miejsca.

Jeśli jesteś świadkiem prac remontowych zagrażających ptakom i ich siedliskom – porozmawiaj z wykonawcą, zapytaj o opinię ornitologiczną oraz nadzór ornitologa. Kolejnym krokiem jest zgłoszenie sprawy na policję, do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego. Więcej o interwencjach i kompensacjach przyrodniczych w naszym Praktycznym poradniku oraz poradnikach Towarzystwa Przyrodniczego Bocian

Pierwsza pomoc

Niedługo, młode jerzyki zaczną opuszczać swoje gniazda. Przed nimi duże wyzwanie, jakim jest pierwszy lot. Nie zawsze wychodzi on perfekcyjnie i wtedy jerzyki są znajdowane przez ludzi…

Jerzyk na ziemi – co dalej?

Jerzyki, po wylocie z gniazda, są w pełni samodzielne. Jeśli znajdziemy jerzyka – młodego czy dorosłego na ziemi, musimy ocenić sytuację:

1.Czy ptak jest ranny?

a. Tak – idź do punktu 7

b. Nie – idź do punktu 2.

2. Jakie jest stadium rozwoju ptaka? [ryc.2]

a. Pisklę (ma puch lub jest nagie) – idź do punktu 3.

b. Młody – idź do punktu 4.

c. Dorosły – idź do punktu 5.

Ryc. 2. a – pisklęta; b – ptak młody; c – ptak dorosły. Fot. Katarzyna Zielińska/Ptasi Azyl

 

3. Potrzebna pomoc specjalisty. Weź pudełko (nie klatkę!), w jednej części połóż butelkę/termofor z ciepłą wodą (koniecznie zabezpieczając przed przemieszczaniem, aby nie zgnieść ptaka!) i przykryj ręcznikiem. Na ręczniku połóż pisklę, potem – idź do punktu 6.

4. Sprawdź pióra na skrzydle (lotki):

a. Jeśli pióra na skrzydle są wyrośnięte (nie widać osłonek), idź do punktu 5.

b. Jeśli pióra na skrzydle nie są wyrośnięte (widać osłonki), potrzebna pomoc specjalisty – idź do punktu 6.

5. Idź na trawnik. Połóż jerzyka na otwartej dłoni i wyciągnij rękę wysoko (nie podrzucaj!) [ryc. 3]:

a. jerzyk poleciał. Brawo! Jerzyk uratowany!

b. jerzyk nie poleciał – idź do punktu 6.

 

Ryc. 3. Sposób wystawienia jerzyka do lotu. Fot. Fatima Hayatli

 

6. Potrzebna pomoc specjalisty. Weź pudełko (nie klatkę!), wyłóż ręcznikiem, na ręczniku połóż jerzyka. Skontaktuj się z najbliższym ośrodkiem rehabilitacji ptaków (wykaz ośrodków) lub np. Strażą Miejską, ponieważ to w obowiązku każdej gminy jest pomoc rannym zwierzętom, w tym transport do najbliższego ośrodka lub weterynarza, z którym gmina ma podpisaną umowę.

7. Potrzebna pomoc specjalisty. Jeśli jest to możliwe, zabezpiecz rany (pierwsza pomoc). Weź pudełko (nie klatkę!), w jednej części połóż butelkę/termofor z ciepłą wodą (koniecznie zabezpieczając przed przemieszczaniem, aby nie zgnieść ptaka!) i przykryj ręcznikiem. Na ręczniku połóż jerzyka. Skontaktuj się z najbliższym ośrodkiem rehabilitacji ptaków (wykaz ośrodków) lub np. Strażą Miejską, ponieważ to w obowiązku każdej gminy jest pomoc rannym zwierzętom, w tym transport do najbliższego ośrodka rehabilitacji lub weterynarza, z którym gmina ma podpisaną umowę.

 

Jerzyk w budce lęgowej. Fot. Mariusz Grzeniewski

Pamiętaj, że opieka nad jerzykiem wymaga specjalistycznej wiedzy i nie jest łatwa. Ptaki trzeba regularnie ważyć, obserwować, szukać pasożytów piór, karmić wyłącznie owadami i podawać suplementy. Słynna mieszanka białkowa Desselbergera nie jest już polecana przez specjalistów do odkarmiania jerzyków. Nie zapewnia im wszystkich składników odżywczych, przez co ptaki nie przybierają na masie, a ich pióra są słabe – łamią się i wypadają. Tak osłabiony jerzyk, często nie jest w stanie przeżyć.

Poniżej zamieszczamy linki i materiały dotyczące jerzyków oraz ptaków w mieście. Pamiętajmy, jak im pomóc, a nie zaszkodzić oraz, że są naszymi sprzymierzeńcami i pełnią ważną rolę w ekosystemie.

• Jerzyki – infografika [PDF] [PNG]
• Ptasi Azyl Warszawskiego Zoo: WWW , Facebook
• Wykaz ośrodków rehabilitacji dzikich zwierząt w Polsce
• Projekt Towarzystwa Przyrodniczego Bocian „Ochrona jerzyka”
• Ptasie interwencje – praktyczny poradnik OTOP
• Ptaki w budynkach – wydawnictwa TP Bocian
• „Ptaki w budynkach” – ulotka, poradnik interwencyjny oraz plakat – Stołeczne Towarzystwo Ochrony Ptaków
• Międzynarodowy Dzień Jerzyka
• Klinika rehabilitacji jerzyków we Frankfurcie (j. angielski, niemiecki)
• Protokół odkarmiania jerzyków PDF: swift-protocol-Polish
• Instrukcja opieki nad jerzykami: (j angielski) (PDF – j.polski)
• O żywieniu jerzyków podczas rehabilitacji – artykuł dr K. Szczypy

Opracowanie:

Fatima Hayatli – OTOP

Konsultacja merytoryczna:

Mariusz Grzeniewski, Pruszkowska Grupa OTOP

Katarzyna Zielińska, Ptasi Azyl przy Warszawskim Ogrodzie Zoologicznym