Atlas ptaków lęgowych

Atlas ptaków lęgowych Europy 

Atlas ptaków lęgowych Europy (EBBA2) (www.ebba2.info/) to międzynarodowa inicjatywa, która ma na celu zebranie i prezentację aktualnych danych o rozmieszczeniu i liczebności wszystkich lęgowych gatunków ptaków we wszystkich krajach Europy w latach 2013-2017. Jest powtórzeniem inicjatywy podjętej 20 lat temu, kiedy to ukazała się pierwszej edycja „Atlasu ptaków lęgowych Europy” (Hagemeijer, Blair 1997).

Znacznie projektu EBBA2 jest nie do przecenienia. Po raz drugi w historii Europy podejmowana jest próba kompleksowej oceny rozmieszczenia i liczebności wszystkich lęgowych gatunków ptaków na kontynencie, a także analiza zmian tych parametrów w ostatnich 20-30 latach. Ma to szczególne znaczenie w obliczu obecnych, głębokich zmian w sposobie użytkowania terenu, dewastacji wielu typów siedlisk czy wzrastającej populacji ludzi i związanej z tym antropopresji. Oprócz waloru naukowego i faunistycznego, wyniki projektu EBBA2 mogą więc mieć również znaczenie jako narzędzie wywierania nacisku w celu efektywniejszej ochrony ptaków w Europie.

Projekt EBBA2 w skali całej Europy koordynuje EBCC (European Bird Census Council) przy wsparciu organizacji krajowych realizujących projekt w poszczególnych państwach. W Polsce za zebranie danych do EBBA2 odpowiedzialne jest Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Zebranie danych krajowych przebiegać będzie w kilku etapach, przy współpracy z regionalnymi ośrodkami ornitologicznymi i szeroką rzeszą obserwatorów ptaków.

Atlas ptaków lęgowych Europy prezentować będzie dane z lat 2013-2017, a w przypadkach braku danych z tego okresu – również wcześniejsze. Sposób i zakres zbierania danych terenowych nie był narzucony przez EBBC. W poszczególnych krajach zbieranie danych przebiega w różny sposób, w zależności od potencjału danego kraju, np. metodyki przyjętej przy realizacji atlasu krajowego. Najwyższej jakości dane pochodzić będą z kilku krajów, gdzie realizacja EBBA2 zbiegła się w czasie z realizacją atlasów krajowych. W pozostałych przypadkach wykorzystywane będą dostępne dane z obserwacji przygodnych (np. inwentaryzacje, dane z systemu ornitho), z programów monitoringowych realizowanych w danym kraju lub zestawione przez koordynatorów regionalnych. Dedykowane badania terenowe do atlasu EBBA2 realizowane były jedynie w kilku krajach Europy wschodniej, w których były one dofinansowane.

Wyniki projektu EBBA2 podsumowane i zaprezentowane będą w książce, której druk planowany jest na rok 2020, oraz w portalu zawierającym interaktywne mapy i dane. Oprócz części opisowej, integralną częścią prezentacji wyników będą mapy:

– rozmieszczenia (obecności gatunku oraz kategorii gniazdowania)
– przestrzennej zmienności liczebności populacji gatunku
– prawdopodobieństwa występowania gatunku
– zmian zasięgu w odniesieniu do pierwszej edycji Atlasu EBBA.

Przykładowe mapy dla kilkunastu gatunków, dla których zebrano pilotażowe dane można zobaczyć tu: www.ebba2.info/results/download-ebba-pilot-maps/

Zbieranie danych w Polsce

Projekt EBBA2 nie posiada centralnego dofinansowania, a EBCC nie ustaliło sztywnych zasad rodzaju danych terenowych mających zasilić EBBA2 oraz sposobu ich zbierania. Przygotowany został jedynie format plików wynikowych prezentujących zestawienie gatunków dla pola 50×50 km, który we wszystkich krajach jest taki sam. W przypadku kilku europejskich państw przygotowanie EBBA2 zbiegło się w czasie z powstawaniem atlasów krajowych. Jest to oczywiście sytuacja optymalna i mieliśmy nadzieję, że tak też stanie się w Polsce. Mimo starań podjętych przez OTOP, nie udało się pozyskać środków na atlas krajowy. W tej sytuacji wyniki z Polski, które zostaną przekazane do atlasu europejskiego pochodzić będą z różnych źródeł, w których dostępne są dane z okresu 2013-2017, a jako ich uzupełnienie dodane zostaną dane z lat 2006-2012.

Dane zestawiane będą na dwóch poziomach:

• krajowym (realizowanym przez OTOP), który obejmowałby m.in. zebranie i przystosowanie na potrzeby EBBA2 danych ogólnokrajowych (m.in. dane z ornitho.pl, programu Monitoringu Ptaków Polski);
• regionalnym, który obejmowałby zestawienie i zweryfikowanie przez koordynatorów regionalnych danych pochodzących z regionalnych kartotek ornitologicznych lub innych źródeł i przystosowanie ich do wymogów EBBA2.

Dane regionalne zbierane będą w 13 regionach ornitologicznych, wydzielonych na potrzeby projektu EBBA2, nie wg ścisłych granic regionów, a wg siatki pól atlasowych 50×50 km. Ich schematyczny podział można zobaczyć poniżej, a interaktywna mapa znajduje się tu: www.goo.gl/1zXLsC

Wstępne dane dla wszystkich gatunków lęgowych w Polsce, zestawione przez koordynatorów regionalnych, a także pochodzące z portalu ornitho.pl i wybranych modułów Monitoringu Ptaków Polski, można zobaczyć tutaj: www.mapviewer.ebba2.info/atlas/poland

Lista koordynatorów EBBA2: www.otop.org.pl/naszeprojekty/liczymy/atlas-ptakow-legowych/koordynatorzy-ebba2/

Plan działań

W roku 2017 na poziomie krajowym planowane jest podjęcie kilku działań, związanych z zebraniem danych na potrzeby atlasu EBBA2. Będą one obejmowały zestawienie i analizę danych na poziomie ogólnokrajowym i regionalnym. Zestawienie i weryfikacja danych na poziomie regionalnym (realizowanym przez koordynatorów regionalnych) ze względów praktycznych podzielona jest na dwie części: na początku roku zestawione zostaną jedynie dane jakościowe (listy gatunków lęgowych wraz z najwyższymi kryteriami lęgowości) dla pól atlasowych, natomiast pod koniec roku przygotowane zostaną dane ilościowe, wskazujące kategorie liczebności dla gatunków lęgowych.

Harmonogram

I etap: zebranie danych wstępnych

II 2017                przygotowanie przez koordynatorów krajowych wytycznych dotyczących zestawiania danych na poziomie regionalnym

III 2017              przygotowanie przez regionalne ośrodki ornitologiczne danych jakościowych z poszczególnych regionów

IV 2017              wstępna weryfikacja danych regionalnych

III-IV 2017        zestawienie danych ogólnokrajowych na potrzeby EBBA (ornitho.pl, MPP, inne ogólnopolskie źródła danych)

IV-VII 2017       przygotowanie wstępnych map rozmieszczenia w siatce 50×50 km dla wszystkich gatunków i ich prezentacja on-line

II etap: identyfikacja i łatanie dziur

IV 2017               identyfikacja najsłabiej rozpoznanych terenów i grup/ gatunków ptaków

IV – VII 2017    zebranie uzupełniających danych terenowych

IV – X 2017       przekazywanie przez obserwatorów do bazy krajowej (ornitho.pl), lub do kartotek regionalnych danych zebranych w sezonie 2017 oraz wszelkich innych obserwacji z okresu 2013-2016 nie przekazanych wcześniej do kartotek

III etap: skompilowanie ostatecznych danych do zasilenia EBBA2

X-XII 2017           zestawienie przez koordynatorów regionalnych danych ilościowych (kategorie liczebności) dla poszczególnych pól atlasowych

X- XII 2017          uzupełnienie/ modyfikacja danych wstępnych uzyskanych w etapie I o dane zebrane w sezonie 2017 (dane ze źródeł ogólnokrajowych, dane terenowe)

XII 2017-II 2018 przygotowanie ostatecznego zestawu danych

Dalsze przygotowania Atlasu koordynowane będą już na poziomie europejskim przez EBCC, a ich ramy czasowe wyglądają następująco:

2018 – zakończenie dostarczania danych, przygotowanie wstępnych wersji map i ich korekta
2019 – przygotowanie końcowych wersji map i ich korekta, edycja zawartości książki
2020 – przygotowanie i publikacja książki.

Więcej informacji o projekcie EBBA2 uzyskać można na stronie: www.ebba2.info/what-is-ebba2-and-why-ebba2/