Gdzie znaleźć szczegółowe wyniki?
Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych jest elementem Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Dzięki temu, szczegółowe wyniki dla każdego gatunku uzyskiwane w programie są dostępne publicznie w bazie danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska – instytucji koordynującej PMŚ pod adresem www.monitoringptakow.gios.gov.pl.
Dane MPPL są również regularnie publikowane przez GIOŚ w Biuletynach Monitoringu Przyrody (dostępnych w: Do pobrania).
Jakie wyniki dostarcza MPPL?
Badania nad zmianami liczebności pospolitych ptaków wymagają specjalnego podejścia metodycznego. Program MPPL opiera się na badaniach na powierzchniach próbnych o wielkości 1 km², reprezentatywnych dla powierzchni kraju. Liczenia ptaków w takiej skali nie pozwalają na całkowitą inwentaryzacje wszystkich osobników zasiedlających powierzchnie próbne. Opierają się więc na założeniu, że przy zachowaniu standardów metodycznych wykrywalność gatunków jest taka sama co roku, a uzyskany wynik nie jest liczebnością całkowitą, a wskaźnikiem liczebności. Wskaźnik liczebności w pierwszym roku badań wynosi „100%” lub po prostu “1”, a w następnych latach jest on wyrażany jako stosunek do wskaźnika z roku bazowego. W ten sposób wyznacza się trendy liczebności najliczniejszych polskich ptaków lęgowych.
Wyniki zebrane podczas kilkunastu lat trwania programu pozwalają na uzyskanie trendów liczebności dla ok. 100-110 gatunków ptaków. Wskaźnik agregujący dane o liczebności 100 gatunków najpowszechniej notowanych w programie MPPL utrzymywał wieloletnią tendencję wzrostową. W 2015 roku jego wartość była ponad 12% wyższa od wartości z początku obecnego wieku, potwierdzając, że w obrębie pospolitych gatunków przeważają trendy wzrostowe.
Ten pozytywny trend dotyczy jednak dużej liczby gatunków wśród których jest cała gama różnych trendów, klasyfikowanych przez nas do 6 kategorii:
- silny wzrost
- umiarkowany wzrost
- stabliny
- umiarkowany spadek
- silny spadek
- nieustalony
Głównym celem MPPL jest obserwowanie zmian liczebności ptaków, których krajowe populacje liczbą nie raz po kilka milionów par. Tylko dzięki programowi MPPL możliwe są do wychwycenia zmiany, wskazujące na degradację ich siedlisk i umożliwiające na czas podjęcie działań ochroniarskich. Czasem są one tak duże, że niektóre gatunki można zakwalifikować, jako zagrożone według kryteriów IUCN.
Co to jest IUCN?
IUCN to Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (International Union for Conservation of Nature) jest to pierwsza światowa organizacja zajmująca się problemami bioróżnorodności. Została założona w 1948 roku w Szwajcarii. Poza działaniami na rzecz ochrony przyrody wypracowała również listę kryteriów pozwalających przypisać odpowiedni stopień zagrożenia każdemu gatunkowi organizmu żywego.
Kategorie IUCN wraz z kryteriami klasyfikacji, które można wykorzystać do wyników programu MPPL:
- EX (extinct) – wymarłe
- EW (extinct in the wild) – wymarłe na wolności
- CR (critically endangered) – krytycznie zagrożone wymarciem – gatunki, których liczebność spadła w ciągu 10 lat o ponad 80%
- EN (endangered) – zagrożone wymarciem – wszystkie gatunki, których spadek liczebności w ciągu 10 lat wyniósł ponad 50%
- VU (vulnerable) – narażone na wymarcie, ale jeszcze nie w takim stopniu, jak gatunki zagrożone – poziom spadku liczebności w ciągu 10 lat wyniósł minimum 30%
- NT (near threteaned) – gatunku bliskie wejścia do kategorii VU, ale jeszcze do niej nie należące
- LC (least concern) – najmniejszej troski
- DD (data deficient) – o nieokreślonym stopniu zagrożenia
- NE (not evaluated) – nieoszacowane
Gatunki z kategorii CR, EN i VU to gatunki zagrożone wymarciem. Jeśli chcesz się czegoś więcej dowiedzieć o IUCN odwiedź ich stronę: www.iucn.org.
Które polskie gatunki można zaliczyć do zagrożonych?
Według aktualnych wyników MPPL (patrz Biuletyn Monitoringu Przyrody nr. 15 w: Do pobrania) cztery gatunki należące do grupy najbardziej rozpowszechnionych w Polsce wykazuje zmiany liczebności pozwalające określić je jako zagrożone. Zgodnie z kryteriami IUCN są to gatunki z kategorii VU, czyli narażone na wymarcie. Przykłady takich gatunków to czajka, świergotek łąkowy, przepiórka i świergotek polny.
Jest też wiele gatunków, które zmniejszających liczebność, ale nie są jeszcze zagrożone wymarciem. Dotyczyć może to tych najpospolitszych ptaków takich jak zięba (umiarkowany spadek), co często jest zaskoczeniem dla wielu ornitologów.
Trend ptaków krajobrazu rolniczego
Dla potrzeb opisywania stanu środowiska przyrodniczego tworzy się zagregowane wskaźniki opisujące trendy w określonych grupach ekologicznych ptaków. Najważniejszym z nich jest wskaźnik Farmland Bird Index (FBI23) będący opisem stanu wartości przyrodniczych krajobrazu rolniczego. Wskaźnik ten jest zagregowany dla 22 gatunków ptaków: bociana białego, pustułki, czajki, rycyka, dudka, turkawki, skowronka, dzierlatki, świergotka łąkowego, pliszki żółtej, dymówki, pokląskwy, kląskawki, cierniówki, gąsiorka, mazurka, szpaka, makolągwy, kulczyka, potrzeszcza, trznadla i ortolana. W pierwszych latach programu zanotowano szybki spadek wskaźnika, który po roku 2005 zaczął systematycznie wzrastać. Od 2009 roku znów obserwujemy znów spadek wartości wskaźnika. Ostatnie analizy wykazały, że na gatunki z koszyka FBI oddziałują nie tylko zmiany w rolnictwie, ale również zmiany klimatu. Wskaźnik w ostatnich latach jest napędzany “w górę” przez ptaki ciepłolubne, które zwiększają w Polsce swoją liczebność.
