Przedstawiamy praktyczny poradnik w formie pytań i odpowiedzi związanych z budkami (skrzynkami) lęgowymi, opracowany na podstawie prezentacji przedstawionej 21 lutego przez Jakuba Typiaka ze Stacji Ornitologicznej MiIZ PAN. Prezentacja była przedstawiona w ramach comiesięcznych spotkań Warszawskiej Grupy Lokalnej OTOP.
Lista pytań:
- Różne średnice otworów wlotowych i gatunki preferujące odpowiednie rozmiary
- Z czego można robić skrzynki lęgowe?
- Czym powinna się charakteryzować prawidłowo wykonana skrzynka lęgowa?
- Jak prawidłowo zawieszać skrzynki lęgowe?
- Jak mocować?
- Gdzie wieszać, jeśli nie ma drzew?
- Kiedy wieszać?
- Kiedy czyścić?
- Co dzieje się w skrzynkach zimą?
- Zagrożenia dla ptaków gnieżdżących się w skrzynkach
- Czy przy otworze wlotowym należy montować patyczek?
- Jak zabezpieczać skrzynkę przed drapieżnikami?
- Skrzynki dla sów
Różne średnice otworów wlotowych i gatunki preferujące odpowiednie rozmiary
- 2,8-3,0 cm: modraszka, mazurek, muchołówka żałobna, rzadziej sikora sosnówka, czubatka
- 3,3-3,5 cm: bogatka, mazurek, wróbel, modraszka, pleszka, kowalik, muchołówka żałobna i białoszyja, krętogłów, rzadziej sikora sosnówka i czubatka,
- 4,7-5,0 cm: szpak, dzięcioł duży, krętogłów, sóweczka,
- 8,5 cm: kawka, kraska, włochatka, pójdźka, siniak,
- 11-15 cm: puszczyk, gągoł, nurogęś, szlachar, puszczyk uralski
Z czego można robić skrzynki?
- nie można – z plastiku, metalu, doniczek, kartonu, płyt pilśniowych i wiórowych, butelek, kanistrów, płyt PCV
- można:
- z desek,
- z drążonych pni drzew,
- trocinobetonu (mieszanki betonu i trocin),
- płyt OSB (np. dla płomykówki) i wodoodpornej sklejki (nie odporna na wodę sklejka nasiąka, rozwarstwia się)
Czym powinna się charakteryzować prawidłowo wykonana skrzynka lęgowa?
- spadzisty dach z jednej deski, w kierunku od pnia do otworu,
- odpowiednia średnica otworu dla wybranej grupy ptaków,
- odpowiednia odległość między dnem skrzynki i otworem wlotowym (im większa, tym lepiej – drapieżnikom trudniej dostać się do jaj/piskląt),
- przednia ścianka grubości cn 4 cm (warto dodać tzw. kominek zwiększający grubość do 6 cm – kuna nie może zgiąć łapy w stawie i wybrać jaj/piskląt),
- musi się otwierać (np. na „zakładkę” i gwóźdź), nie zalecane jest stosowanie wkrętów (trudno się je później wykręca),
- deski nieheblowane od wewnątrz (co ułatwia pisklętom wdrapanie się z gniazda do otworu wlotowego),
Jak prawidłowo zawieszać?
- w miejscu ocienionym od godzin przedpołudniowych,
- w miejscu spokojnym i mało uczęszczanym przez ludzi,
- w odległości >30 m od siebie (w przypadku szpaków i wróbli – >2 m),
- najczęściej na wysokości ok. 4 m (maks. 8 m), najlepiej otworem w kierunku wschodnim. Tam, gdzie nie ma wandali/złodziei, skrzynki można wieszać nawet 1 m nad ziemią,
- skrzynka nie może wystawać poza korony (np. na desce przymocowanej do młodego drzewa) – nie ma możliwości ochłodzenia jaj i piskląt
Jak mocować skrzynki?
- za pomocą gwoździ: najlepsze aluminiowe (nie korodują, nie niszczą drzewa), gorsze stalowe, najgorsze są miedziane,
- do skrzynki należy przymocować listwę, a listwę przybijamy do drzewa dwoma gwoździami powyżej i dwoma poniżej skrzynki. Jeden gwóźdź przybity całkowicie, drugi nie – drzewo przyrastając „wciąga” ten pierwszy.
- drut – raczej nie polecany. Jeśli jest stosowany, powinien być co roku luzowany (by się nie wrzynał w drzewo)
Gdzie wieszać jeśli nie ma drzew?:
- w krzewach, żywopłotach, na budynkach, słupkach (pamiętać o ocienieniu w okresie największych upałów)
Kiedy wieszać skrzynki?
- można przez cały rok, najlepiej od jesieni do końca zimy,
- im dłużej skrzynka wisi, tym większa szansa na zajęcie
Kiedy czyścić?
- od 16.10 do końca lutego (usuwanie gniazd),
- zimowych gniazd mazurków najlepiej nie usuwać,
Co się dzieje w skrzynkach zimą:
- ptaki tam nocują: bogatka, modraszka, kowalik, dzięcioły – nocują też w oczyszczonych skrzynkach, w nocy obniżają temperaturę ciała,
Zagrożenia:
- drapieżniki:
- kuny,
- koty,
- wiewiórki (mogą wyjadać jaja i pisklęta),
- ptaki krukowate (sroka, sójka),
- dzięcioł duży (rozkuwa szczeliny w skrzynce i wyjada jaja/pisklęta)
- słońce (przegrzanie),
- pasożyty,
- złodzieje i wandale
Czy montować patyczek przy otworze wlotowym?
- kategorycznie nie – ptakom jest on zupełnie niepotrzebny, za to pomoże kunie lub innemu drapieżnikowi w dostaniu się do gniazda (jedną łapą zaczepiają się na patyczku, drugą wybierają jaja/pisklęta)
Jak zabezpieczać skrzynki przed drapieżnikami?
- montować na pniu pierścień z blachy nad i pod budką,
- montować na pniu „kołnierz ochronny” – np. z „antyptaka” (kolców zakładanych na budynkach) lub z gałęzi głogu albo tarniny,
- montować przy otworze wlotowym „kominek” wlotowy uniemożliwiający czworonożnemu drapieżnikowi zgięcie łapy w stawie i wybranie jaj/piskląt,
Skrzynki dla sów
- najczęściej stosowana tzw. skrzynka typu E dla puszczyka. Zajmowalność: 13-35% wzrasta z biegiem lat,
- skrzynka typu D – dla włochatki (zasiedlana czasem przez siniaki, w niektórych regionach także przez kraskę),
- specyficzna skrzynka dla pójdźki – wieszana w miejscach, gdzie występują odpowiednie dla tego gatunku siedliska,
- na wsiach, w mniejszych miejscowościach – na strychach albo w budynkach gospodarskich można wieszać skrzynki dla płomykówki (gatunek, z uwagi na nieprzyjemne dla uszu głosy, może być uciążliwy),
- skrzynki dla puszczyków muszą być zabezpieczane od góry i od dołu kołnierzem, np. z blachy albo tarniny (inaczej na pewno drapieżnik zrabuje taką budkę),
- jeśli w okolicy występują mniejsze gatunki sów (sóweczka, włochatka, uszatka) – nie należy wieszać skrzynki dla puszczyka (dla którego mniejsze sowy są potencjalnymi ofiarami),
- skrzynki dla puszczyków można warto wieszać w młodych lasach, 8-12 m nad ziemią, jedna co 300-600 m, dla włochatki czy pójdźki – co 300 m
Informacje pochodzą z wystąpienia Jakuba Typiaka, wygłoszonego 21 lutego 2012 w Centralnej Bibliotece Rolniczej w Warszawie w ramach spotkań Warszawskiej Grupy Lokalnej OTOP. Dodatkowe informacje można uzyskać na stronie www.ptasieogrody.pl
Autor zdjęcia pleszki przy budce: Jakub Typiak