Stanowisko OTOP w sprawie rezerwatu przyrody „Gęsi Bastion”

Stanowisko Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (OTOP) ws. rezerwatu przyrody „Gęsi Bastion”

W lipcu 2023 roku na listę rezerwatów przyrody w Polsce został wpisany „Gęsi Bastion pod Starą Rudnicą”. Położony w województwie zachodniopomorskim, w gminie Cedynia, obejmuje 724 hektary cennych i rzadko występujących mokradeł: starorzeczy, zalewowych lasów łęgowych i łąk oraz błotnistych płycizn. Jak czytamy w zarządzeniu Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 13 lipca 2023 r.: celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie szczególnych walorów przyrodniczych ekosystemu rozległego, okresowo zalewanego starorzecza, zlokalizowanego pomiędzy rzeką Odrą a drogą Stary Kostrzynek – Stara Rudnica – Siekierki, jako cennej mozaiki siedlisk stanowiących lęgowiska, żerowiska i noclegowiska ptaków, o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym.

O objęcie ochroną tego terenu ornitolodzy i miłośnicy ptaków wnioskowali od dawna. Wskazywali, że jest to obszar szczególnie ważny dla ptaków terenów wodno-błotnych, w tym ptaków siewkowych, zarówno lęgowych, jak i wędrownych. W Gęsim Bastionie gromadzą się bardzo licznie migrujące gęsi i żurawie, czajki, bataliony, łęczaki, kszyki czy kuliki wielkie. Zimują tu duże stada łabędzi niemych i krzykliwych, łysek, kaczek, pojawiają się gęsi krótkodziobe, bernikle białolice czy łabędzie czarnodziobe. To także miejsce gniazdowania łabędzi niemych, oharów, krakw, cyranek, cyraneczek, głowienek, płaskonosów, czernic, gągołów, 4 gatunków perkozów, rybitw czarnych, kropiatek, czy puchacza. Regularnie spotyka się tu żerujące rybołowy, bieliki, błotniaki stawowe, kanie rude i czarne, sokoły wędrowne oraz bociany czarne. Wiele z wymienionych gatunków ptaków to gatunki zagrożone wymarciem w Polsce, wpisane na Czerwoną listę ptaków Polski. Ponadto wiele z nich ma status zagrożonych w skali Unii Europejskiej, jak i globalnie. Prowadzone są tu liczenia ptaków w ramach krajowych programów monitoringowych, wykonywanych na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (m.in. Monitoring Noclegowisk Gęsi, Monitoring Noclegowisk Żurawi, Monitoring Zimujących Ptaków Wodnych, Monitoring Ptaków Wybrzeża i Rzek).

Jednak burmistrz Cedyni Adam Zarzycki wraz z Kołem Łowieckim „Trop” zaskarżyli decyzję o powołaniu rezerwatu, ze względu na potencjalne błędy proceduralne. W związku z tym los Gęsiego Bastionu stoi obecnie pod znakiem zapytania. Dopóki wyrok w procedurze odwoławczej nie zostanie uprawomocniony, rezerwat według prawa istnieje.

Żurawie, fot. Piotr Chara

Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) z całą stanowczością popiera utworzenie rezerwatu przyrody „Gęsi Bastion pod Starą Rudnicą” i apeluje o utrzymanie statusu prawnego rezerwatu przyrody dla tego obszaru. Jesteśmy przekonani, że ochrona tego unikalnego obszaru jest kluczowa dla zachowania różnorodności biologicznej doliny Odry i ochrony cennych siedlisk ptaków wodno-błotnych.

Rezerwat ten stanowi nieocenioną wartość nie tylko dla regionu zachodniopomorskiego, ale także dla całej Polski i Europy, ze względu na swoje znaczenie jako miejsce lęgowe, żerowisko i noclegowisko wielu gatunków ptaków, zarówno lęgowych, jak i migrujących. Argumenty podnoszone przez burmistrza Cedyni i Koło Łowieckie „Trop” są dla nas niezrozumiałe w świetle niezaprzeczalnych korzyści ekologicznych, jakie niesie za sobą ochrona tego terenu.

Apelujemy do władz samorządowych oraz wszystkich zainteresowanych stron o wsparcie działań na rzecz ochrony przyrody. Rezerwat przyrody „Gęsi Bastion pod Starą Rudnicą” jest nie tylko symbolem naszej troski o środowisko, ale także naszym wspólnym dziedzictwem, które powinniśmy chronić dla przyszłych pokoleń.

“Największym zagrożeniem dla utrzymania wartości przyrodniczej mokradeł dzisiejszego rezerwatu Gęsi Bastion były polowania na ptaki. Ich wpływ nie ograniczał się do zabijania i ranienia, skutkował też permanentnym płoszeniem a w konsekwencji opuszczaniem swych siedlisk przez ptaki łowne i chronione. Polowaniami parali się ludzie władzy, ówczesny burmistrz, dyrektor parków krajobrazowych, kilku radnych itd. Dlatego trwające ponad 30 lat próby ograniczenia polowań w tym miejscu były tak trudne. Najważniejszym wkładem w zainicjowanie ochrony rezerwatowej okazała się fotograficzna i filmowa dokumentacja obrazująca skutki polowań, czyli zamianę miejsca tętniącego wielogatunkowym życiem w miejsce opustoszałe, gdzie często jedynymi pozostałymi ptakami były te ranne i konające.

Atrakcyjność przyrodnicza mokradeł Gęsiego Bastionu równa się ich atrakcyjności dla myśliwych, co doprowadziło do próby zaskarżenia decyzji o utworzeniu rezerwatu. Obecnie sprawą zajmuje się Naczelny Sąd Administracyjny. Choć trudno przewidzieć ostateczny wyrok, widmo przywrócenia polowań zdaje się oddalać.

Procedura odwoławcza, zainicjowana przez ówczesnego burmistrza, niechcący wywołała serię wydarzeń. Sprawa została nagłośniona, a burmistrz stał się symbolem mechanizmu nadużywania władzy i sędziowania we własnej sprawie. Specjalnie powołana komisja w samorządzie wojewódzkim zajęła się blokowaniem utworzenia rezerwatu przez dyrektora parków krajobrazowych, co doprowadziło do odsunięcia go od dalszej pracy. Burmistrz przegrał wybory. Nowa władza jest otwarta na dialog. Reportaż oko.press opisujący kulisy tej historii osiągnął rekordową popularność. Temat wciąż przyciąga uwagę mediów. Utrzymaniu rezerwatu kibicują dziesiątki tysięcy ludzi. 

Ubiegłoroczna jesień była pierwszą bez polowań. Zmiany są zasadnicze i wywołują ogromne wrażenie na każdym znającym temat. Obecnie można obserwować wielotysięczną i wielogatunkową ptasią społeczność cieszącą się spokojem całą dobę. Gatunki, które w ciągu dnia żerują na sąsiednich siedliskach, odlatują stopniowo, w grupach rodzinnych, nawet dwie godziny po wschodzie. Wcześniej, w huku strzałów, już przed świtem były zmuszane do chaotycznej ucieczki.

Te dwa różne obrazy mokradeł są niezwykle poruszające, oddają wartość i potrzebę działań na rzecz odsunięcia strefy polowań od ptasich ostoi. A na tym polu, różnymi rozwiązaniami, mamy bardzo dużo do zrobienia w całym kraju.”

Piotr Chara — przyrodnik, fotograf, Fundacja Zielonej Doliny Odry i Warty

Więcej:

Zarządzenie wraz z uzasadnieniem w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Gęsi Bastion pod Starą Rudnicą” [PDF]

Reportaż w programie Uwaga [YouTube]

Czerwona Lista Ptaków Polski [PDF]

Gęsi Bastion, fot. Piotr Chara