Dlaczego stosujemy kryteria wyznaczania ostoi ptaków IBA?
Ostoje ptaków wyznaczane są przy użyciu zestawu zestandaryzowanych kryteriów, stworzonych przez BirdLife International. Kryteria te oparte są na aktualnych, naukowych danych dotyczących wielkości populacji i rozmieszczenia poszczególnych gatunków, a także stopnia ich zagrożenia. Takie podejście zapewnia, że tylko obszary najistotniejsze dla ochrony poszczególnych gatunków są wskazywane jako ostoje ptaków IBA i jednocześnie obszary te wyznaczane są w ten sam sposób we wszystkich krajach gdzie występuje dany gatunek, umożliwiając jego kompleksową ochronę. Używanie zestawu tych samych, zestandaryzowanych kryteriów w różnych krajach, umożliwia także porównywanie obszarów i ich względnego znaczenia dla ochrony ptaków na poziomie międzynarodowym czy globalnym. Fakt, że ostoje ptaków wyznaczane są przy użyciu kryteriów opartych o ilościowe dane ułatwia także śledzenie zmian populacyjnych poszczególnych gatunków czasie i regularną weryfikację znaczenia danego obszaru dla ochrony ptaków.
Gatunki brane pod uwagę przy wyznaczaniu ostoi ptaków
Ostoje ptaków wyznaczane są tylko dla gatunków regularnie występujących na danym obszarze – nawet rzadkie, czy zagrożone taksony występujące nieregularnie, czy sporadycznie zalatujące nie mogą kwalifikować obszaru jako ostoję ptaków IBA. Gatunki dla których wyznacza się ostoje ptaków należą to taksony zagrożone wyginięciem na poziomie globalnym bądź regionalnym; oraz gatunki potencjalnie zagrożone poprzez fakt, że grupują się one podczas któregoś etapu cyklu życiowego (lęgi, migracje, zimowisko, pierzowisko) w wybranych miejscach / siedliskach.
W szczególności gatunki kwalifikujące obszary jako ostoje ptaków IBA, należą do jednej z 4 poniższych grup:
- gatunki zagrożone globalnie, wg kryteriów IUCN / BirdLife International
- gatunki zagrożone na poziomie Unii Europejskiej, wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa Rady 79/409/EWG)
- gatunki specjalnej troski na poziomie europejskim (SPEC) oraz gatunki niezagrożone w Europie, ale których populacja lęgowa skoncentrowana jest w Europie (gatunki non-SPECE)
- gatunki migrujące – niewymienione w załączniku I Dyrektywy Ptasiej, do których odnosi się artykuł 4.2 tej Dyrektywy
Kryteria wyznaczania ostoi ptaków IBA – podział geograficzny
W Polsce, jak i w całej Unii Europejskiej, wyznaczanie ostoi ptaków odbywa się poprzez stosowanie zestawu 20 kryteriów, podzielonych na 3 grupy, w zależności od poziomu geograficznego, na którym się je stosuje. Mimo, że kryteria te operują na różnych poziomach geograficznych, wszystkie one wskazują ostoje ptaków IBA o znaczeniu międzynarodowym – czyli obszary o najwyższym priorytecie ochronnym dla ptaków.
Kryteria z grupy A – znaczenie globalne
Kryteria z grupy B – znaczenie regionalne
Kryteria z grupy C – znaczenie sub-regionalne
Kryteria z grupy B i C oznaczają odpowiednio kryteria przyznawane na poziomie europejskim (B) oraz na poziomie Unii Europejskiej (C). Kryteria z grupy „C” wprowadzone zostały przez BirdLife International dla krajów Unii Europejskiej (Heath, Evans 2000), odnosząc się do ostoi ptaków, które powinny być podstawą do wyznaczania obszarów specjalnej ochrony ptaków w ramach sieci Natura 2000. Na poziomie krajowym największe znaczenie polityczne mają więc kryteria z grupy C, ponieważ wskazują one, które obszary powinny wejść w skład sieci obszarów Natura 2000. Warto pamiętać jednak, że wszystkie kryteria – z grup A, B i C – wzajemnie się uzupełniają i działając komplementarnie, wskazują obszary kluczowe dla ochrony ptaków, które powinny być objęte ochroną na poziomie poszczególnych krajów.
Opis kryteriów wyznaczania ostoi ptaków
Kryteria z grupy A – wskazujące obszary o znaczeniu globalnym
Kryterium A1 – gatunki globalnie zagrożone
Obszar jest miejscem regularnego występowania znaczącej liczebności gatunku zagrożonego globalnie, lub innego gatunku będącego przedmiotem specjalnej troski na poziomie globalnym
Kryterium A2 – gatunki o ograniczonym zasięgu
Wiadomo, lub przypuszcza się, że obszar jest miejscem występowania gatunków, których areał lęgowy wyznacza Ostoje Ptaków Endemicznych (Endemic Bird Area, EBA) lub Drugorzędowy Obszar Ptaków Endemicznych (Secondary Area, SA)
Kryterium A3 – ugrupowania gatunków ograniczonych do jednego biomu
Wiadomo, lub przypuszcza się, że obszar jest miejscem występowania znaczącej części grupy gatunków, których zasięg występowania całkowicie lub prawie w całości ograniczony jest do jednego biomu
Kryterium A4 – koncentracje ptaków o znaczeniu globalnym
Obszar kwalifikuje się jako ostoja ptaków, jeśli przynajmniej jedno z poniżej podanych kryteriów jest spełnione:
A4i) wiadomo lub przypuszcza się, że obszar regularnie skupia co najmniej 1% populacji biogeograficznej wodno-błotnego gatunku ptaka tworzącego koncentracje
A4ii) wiadomo, lub przypuszcza się, że obszar regularnie skupia co najmniej 1% globalnej populacji morskiego lub lądowego gatunku ptaka tworzącego koncentracje
A4iii) wiadomo, lub przypuszcza się, że obszar regularnie skupia co najmniej 20 000 ptaków wodno-błotnych lub co najmniej 10 000 par ptaków morskich, jednego lub więcej gatunków
A4iv) wiadomo, lub przypuszcza się, że obszar stanowi miejsce typu „wąskiego gardła wędrówkowego”, gdzie co najmniej 20 000 bocianów (Ciconiidae), ptaków szponiastych (Accipitriformes i Falconiiformes) lub żurawi (Gruidae) przelatuje corocznie podczas wiosennej lub jesiennej migracji.
Kryteria z grupy B – wskazujące obszary o znaczeniu europejskim
Kryterium B1 – koncentracje ptaków o znaczeniu regionalnym
Obszar kwalifikuje się jako ostoja ptaków, jeśli przynajmniej jedno z poniżej podanych kryteriów jest spełnione:
B1i) wiadomo lub przypuszcza się, że obszar skupia co najmniej 1% populacji wędrówkowej lub innej rozpoznawalnej populacji ptaków wodno-błotnych
B1ii) wiadomo lub przypuszcza się, że obszar skupia co najmniej 1% rozpoznawalnej populacji ptaków morskich
B1iii) wiadomo, lub przypuszcza się, że obszar skupia co najmniej 1% populacji wędrówkowej lub innej rozpoznawalnej populacji gatunków innych niż ptaki wodno-błotne i morskie
B1iv) ostoja jest obszarem typu „wąskiego gardła wędrówkowego”, gdzie co najmniej 5 000 bocianów (Ciconidae) lub co najmniej 3 000 ptaków szponiastych (Accipitriformes i Falconiformes) lub żurawi (Gruidae) regularnie przelatuje podczas wiosennej lub jesiennej migracji
Kryterium B2 – gatunki o niekorzystnym statusie ochronnym w Europie
Obszar jest jednym z ‘n’ najważniejszych obszarów w kraju, dla gatunków o niekorzystnym statusie ochronnym w Europie (czyli należących do grupy SPEC 1, 2, lub 3) i dla których ochrona obszarowa jest właściwa.
Kryterium B3 – gatunki o korzystnym statusie ochronnym, ale których populacje skoncentrowane są w Europie
Obszar jest jednym z ‘n’ najważniejszych obszarów w kraju, dla gatunków o korzystnym statusie ochronnym w Europie, ale których globalny zasięg występowania skoncentrowany jest w Europie, i dla których ochrona obszarowa jest właściwa
Kryteria z grupy C – wskazujące obszary ważne na poziomie Unii Europejskiej
Kryterium C1 – gatunki zagrożone w skali globalnej
Obszar jest miejscem regularnego występowania znaczącej liczebności gatunku zagrożonego globalnie, lub innego gatunku będącego przedmiotem specjalnej troski na poziomie globalnym
Kryterium C2 – koncentracje gatunków zagrożonych w Unii Europejskiej
Obszar regularnie grupuje przynajmniej 1% populacji przelotnej lub populacji Unii Europejskiej, gatunków uznanych za gatunki zagrożone w skali Unii Europejskiej.
Kryterium C3 – kongregacje gatunków migrujących nie zagrożonych w Unii Europejskiej
Obszar regularnie grupuje przynajmniej 1% przelotnej populacji gatunków migrujących, które nie są uznawane za zagrożone w skali Unii Europejskiej.
Kryterium C4 – duże koncentracje ptaków
Obszar regularnie grupuje skupienia gatunków ptaków liczące przynajmniej 20 000 osobników migrujących gatunków wodno-błotnych (lub 10 000 par lęgowych migrujących gatunków morskich) jednego lub kilku gatunków łącznie.
Kryterium C5 – duże kongregacje gatunków w miejscach „wąskich gardeł wędrówkowych” („bottleneck sites”)
Obszar jest wąskim gardłem wędrówkowym, gdzie regularnie występuje w czasie wiosennej lub jesiennej migracji przynajmniej 5 000 bocianów (Ciconiidae) lub przynajmniej 3 000 migrujących ptaków szponiastych (Accipitriformes i Falconiiformes) lub żurawi (Gruidae).
Kryterium C6 – gatunki zagrożone w skali Unii Europejskiej
Obszar taki należy do jednego z 10 najważniejszych w danym regionie Europy dla gatunku lub podgatunku uznawanego za zagrożony w Unii Europejskiej.
Kryterium C7 – inne kryteria ornitologiczne
Obszar wyznaczony jako obszar specjalnej ochrony ptaków lub jako obszar proponowany do listy tych obszarów w oparciu o kryteria ornitologiczne (podobne, lecz nie identycznie z kryteriami C1-C6).