Pełna nazwa projektu:
Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko o numerze POIS.05.01.00-00-325/10.00 oraz dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Czas realizacji: listopad 2011-czerwiec 2015
Projekt jest kontynuacją wcześniejszych działań na Wiśle Środkowej między Dęblinem a Kozienicami, mających na celu aktywną ochronę zagrożonych gatunków mew, rybitw i sieweczek finansowanych w latach 2008-2010 przez EkoFundusz, a wcześniej w latach 2005-2006 przez program Małych Dotacji GEF/SGP i prowadzonych wspólnie przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków i Centrum Badań Ekologicznych Polskiej Akademii Nauk.
Znaczenie Doliny Środkowej Wisły dla ptaków
Wyspy leżące w nurcie Środkowej Wisły są miejscem gniazdowania wielu ptaków siewkowych. Wśród nich są gatunki wymagające specjalnej troski w skali Europy i/lub Polski: rybitwa białoczelna (Sternula albifrons) i mewa siwa (Larus canus) – uznane są w Europie za gatunki zagrożone z racji gwałtownego spadku liczebności (SPEC 3, status zagrożenia – D) (Gromadzki 2004), pierwszy z nich oraz sieweczka obrożna (Charadrius hiaticula) i ostrygojad (Haematopus ostralegus) – wymienione są też w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako gatunki narażone na wyginięcie. Dla wszystkich wyżej wymienionych gatunków wyspy w korycie Wisły są kluczowym lęgowiskiem w Polsce. Zasiedla je 30% – 35% krajowej populacji sieweczki obrożnej i ostrygojada i 70% – 85% populacji rybitwy białoczelnej i mewy siwej. Jest to również ważne miejsce gniazdowania rybitwy rzecznej (Sterna hirundo), sieweczki rzecznej (Charadrius dubius) i śmieszki (Chroicocephalus ridibundus) (w zależności od gatunku 10 % – 35% populacji krajowej)
W ciągu ostatnich 2-3 dekad wszystkie wyżej wymienione gatunki wykazują wyraźny spadkowy trend liczebności. Najbardziej dramatyczną sytuację obserwujemy w przypadku mewy siwej, której liczebność tylko w ciągu ostatnich 15 lat (1993-2008) zmniejszyła się o ponad 50%, przy zastraszająco złych wskaźnikach populacyjnych (wysoka śmiertelność ptaków dorosłych oraz bardzo niski sukces klucia się i przeżywalność piskląt). Co więcej, już obecnie wycofała się (a właściwie wyginęła) z wielu do niedawna jeszcze zajmowanych stanowisk lęgowychw dolinie Wisły. Pomimo, że sytuacja pozostałych rzadkich gatunków ptaków w dolinie Wisły nie jest jeszcze dramatyczna, to bardzo niska udatność lęgów i spadek liczebności w latach 1993-2009 na poziomie 15%-20% dla sieweczki obrożnej i rybitwy rzecznej, 20%-25% dla rybitwy białoczelnej i 30% – 40% dla sieweczki rzecznej i śmieszki każą z dużą troską i niepokojem patrzeć w przyszłość.
Ta trudna sytuacja ptaków zasiedlających wyspy środkowej Wisły związana jest przede wszystkim (podobnie jak i na pozostałym areale ich występowania) ze wzmożonym drapieżnictwem norki amerykańskiej (Mustela vison) i lisa (Vulpes vulpes), w mniejszym stopniu również jenota (Nyctereutes procyonoides). Dużym zagrożeniem są również masowe pojawy meszek (krwiopijne muchówki z rodziny Simuliidae) oraz rozdeptywanie gniazd przez bydło. Coraz większym problemem jest też dynamiczne zarastanie ważnych miejsc lęgowych mew, rybitw i sieweczek porostem wierzbowo-topolowym i trawami, a w przypadku mewy siwej również wyjątkowo niskie wewnątrz-populacyjne zróżnicowanie genetyczne ptaków skutkujące dużą nie wykluwalnością jaj i niską odpornością piskląt.
Zobacz zdjęcia ilustrujące działania projektowe (Picasa)
Działania ochronne
W obecnej sytuacji, bez specjalnych działań ochronnych neutralizujących obecność przede wszystkim ssaków drapieżnych, trudno będzie powstrzymać gwałtowny spadkowy trend liczebności, a w dłuższej perspektywie wyginięcie lub wycofanie się mewy siwej, a w dłuższej perspektywie czasowej i pozostałych zagrożonych gatunków z lęgowisk na środkowej Wiśle i w Polsce. Mając to na uwadze podejmujemy trzyletnie, kompleksowe działania ochronne w kluczowym dla tych gatunków rejonie występowania. Sprzyjającą okolicznością jest to, że wszystkie gatunki objęte czynnymi działaniami ochronnymi mają „wspólnych wrogów”, zajmują podobne siedliska i gnieżdżą się w miarę blisko siebie. Pozwoli to zintegrować zabiegi, umożliwiając objęcie działaniami gniazd/lęgowisk kilku gatunków równocześnie. Będą one prowadzone na 120-kilometrowym obszarze ostoi Natura 2000 „Dolina Środkowej Wisły” obejmującym dwa fragmenty rzeki: między Puławami i ujściem Pilicy (km 371-457 szlaku wodnego) oraz między Warszawą- Żerań i Zakroczymem (km 522-555)
Szczegółowy zakres zabiegów obejmuje:
- redukcję liczebności norki amerykańskiej i lisa poprzez odłowy i eutanazję, w przypadku lisa również poprzez odstrzał;
- neutralizowanie obecności lądowych drapieżników i bydła na lęgowiskach poprzez ogrodzenia elektryczne, a w przypadku gniazd nie ogrodzonych – w oparciu o czasową ochronę lęgów w inkubatorach i podkładanie do gniazd na wyspach drewnianych atrap jaj;
- zwiększanie puli genowej w wiślanych koloniach mewy siwej poprzez zamiany lęgów między gniazdami z oddalonych od siebie lęgowisk;
- zorganizowanie kolektywnego wypasu i stałego dozoru zwierząt gospodarczych na wyspach (bydło, konie) oraz wykaszanie podrostu wierzbowo-topolowego na najważniejszych lęgowiskach mew i rybitw
Równolegle z działaniami aplikacyjnymi będziemy prowadzić bieżącą ocenę efektywności zabiegów ochronnych i szeroką akcję promocyjno-informacyjno-edukacyjną na szczeblu lokalnym i ogólnopolskim
Realizacja wyżej wymienionych zadań ma na celu:
- Ograniczenie śmiertelności ptaków dorosłych wynikającej z drapieżnictwa ssaków lądowych
- Ograniczenie strat jaj/lęgów spowodowanych drapieżnictwem ssaków lądowych, masowymi pojawami meszek i rozdeptywaniem gniazd przez zwierzęta gospodarcze
- Wzrost sukcesu klucia się piskląt oraz przeżywalności piskląt, przede wszystkim mew i rybitw
- Spadek liczebności i ograniczenie aktywności ssaków drapieżnych na lęgowiskach w korycie Wisły
- Wzrost różnorodności genetycznej (= spadek podobieństwa genetycznego między osobnikami) w koloniach mewy siwej
- Odnowienie siedlisk na najważniejszych lęgowiskach mew i rybitw
- Wzrost świadomości społeczności lokalnej i władz samorządowych dotyczący wartości przyrodniczej doliny środkowej Wisły i celowości podejmowanych czynnych działań ochronnych
Jeśli w ciągu najbliższych trzech lat drapieżnictwo ssaków lądowych przestanie być podstawową przyczyną śmiertelności ptaków dorosłych na wiślanych lęgowiskach, a sukces lęgowy chronionych gatunków wzrośnie przynajmniej dwukrotnie uznamy, że długoterminowy cel projektu, jakim jest zahamowanie spadkowego trendu liczebności zagrożonych gatunków, ma szanse zostać osiągnięty
