Program Rozwoju Obszarów Wiejskich potrzebuje zmian: propozycje Koalicji „Rolnictwo dla przyrody”

Koalicję „Rolnictwo dla przyrody” tworzy 6 organizacji pozarządowych: Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian”, Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Towarzystwo Przyrodnicze „Dubelt”, WWF Polska i Fundacja Natura International Polska. Od wielu lat zajmujemy się czynną ochroną przyrody, w tym poprzez gospodarowanie rolnicze na cennych przyrodniczo gruntach w różnych rejonach Polski. Od wielu lat współpracujemy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, współtworząc programy rolnośrodowiskowo-klimatyczne, jednocześnie wdrażając je i testując w zróżnicowanych miejscach cennych przyrodniczo w kraju. Badamy wpływ tych rozwiązań na stan naszej przyrody, monitorujemy liczebność ptaków terenów rolnych całego kraju, dostarczając wiedzy potrzebnej do podejmowania decyzji. Promujemy ideę ochrony zasobów przyrodniczych Polski poprzez odpowiedzialne środowiskowo rolnictwo. W ciągu 15 lat realizowania programów rolnośrodowiskowych zgromadziliśmy wiele doświadczeń.

Widzimy wzrastający kryzys klimatyczny i potęgującą się w ostatnich latach suszę, obserwujemy pojawiające się co kilka lat epidemie wśród zwierząt hodowlanych. Są to wyzwania, które należy uwzględnić w nowej polityce rolnej, a podejmowanie odpowiednich działań dla przyszłości Polski musi uwzględniać także dbałość o stan naszego środowiska, w tym przyrody.

W marcu tego roku Komisja Europejska wydała dwa raporty dotyczące oficjalnej oceny wpływu wspólnej polityki rolnej (WPR) – największego programu dotacji UE, na środowisko. Ocena ta pokazuje, że dotychczasowy program dopłat w ramach WPR, w którym 70% to dopłaty bezpośrednie, wyrządza ogromne szkody różnorodności biologicznej, zasobom wodnym i przyrodzie europejskiej.

Jesteśmy zdania, że nie jest za późno, aby nowa WPR, która jest obecnie reformowana, działała lepiej. Należy wykorzystać przyszły budżet WPR tak, aby zachęcić i wynagrodzić rolników za wprowadzanie lub utrzymywanie praktyk rolniczych przyjaznych środowisku i klimatowi. Osiągnięcie celów środowiskowych, a co za tym idzie dobrobytu mieszkańców Polski zależy od naszych dzisiejszych wyborów.

Mając to wszystko na uwadze, przekazaliśmy wspólną propozycję nowych i skorygowanych pakietów rolnośrodowiskowo-klimatycznych realizowanych w latach 2015-2020. Przygotowując ją, opieraliśmy się na naszych doświadczeniach w realizacji pakietów przyrodniczych w ubiegłych latach, uwzględniliśmy także potrzeby zarówno rolnictwa, jak i ochrony przyrody. 

Naszą propozycję stanowią:

• korekty części dotychczasowych pakietów przyrodniczych (2015-2020) przygotowane w oparciu o nasze dotychczasowe doświadczenia. Dotyczą one ochrony siedlisk lęgowych ptaków siewkowych, ekstensywnych trwałych użytków zielonych, ochrony siedliska lęgowego wodniczki i ochrony siedliska lęgowego derkacza;
• projekty nowych pakietów, które są odpowiedzią na zidentyfikowane nowe potrzeby. Jest to pakiet rozwiązań wspierających retencję wody, pakiet wspólnotowy adresowany do właścicieli małych gospodarstw zainteresowanych wspólnymi działaniami chroniącymi przyrodę, pakiet dotyczący paludikultury, promujący rolnictwo na odtwarzanych bagnach i mokradłach oraz pakiety służące ochronie różnorodności biologicznej na gruntach ornych;
• postulat zmiany zakresu degresywności dla beneficjentów;
• propozycje tzw. ekoschematów, które mogą zastąpić tzw. zazielenienie.

Poniżej przedstawiamy niektóre z przygotowanych (w ramach Koalicji) propozycji do nowego PROW w perspektywie lat 2021-27. Wszystkie propozycje znajdziecie w pliku PDF: Propozycje Koalicji do nowego PROW (2021-27).

 

Zmiany w pakiecie “Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: derkacza”

Pakiet dotyczący ochrony derkacza jest rzadko wybierany przez rolników, ponieważ konkurencyjny do niego pakiet dotyczący ekstensywnego użytkowania ma podobną stawkę, jednak umożliwia wcześniejsze koszenie (po 15 czerwca – w terminie, gdy derkacz wyprowadza młode lub jeszcze wysiaduje jaja). Nie sprzyja to populacji tego gatunku, czego wynikiem jest wyraźny spadek liczebności. Obrazuje to wykres obok: zmiany liczebności derkacza w latach 2000-2018 (Źródło: Biuletyn Monitoringu Przyrody nr 20 (2019)). Miejscowo odnotowywane są duże spadki liczebności tego gatunku (nawet dwu-trzykrotne), np. na Polanie Białowieskiej w 2008 r. było 78 samców, a w 2019 r. już tylko 26! Na polanie Nowe Masiewo w 2008 r było 16 samców, w 2019 r. 7 samców, Pogorzelce 2008 r. – 17, 2019 r. – 6 samców derkacza (dane PTOP).

 

 

 

Zmiany w pakiecie “Ochrona siedlisk lęgowych wodniczki”

Małe, często zajmowane efemerycznie, obszary występowania wodniczki stanowią tak zwane siedliska pomostowe łączące poszczególne stanowiska – spełniają więc kluczową rolę zarówno w dyspersji gatunku, jak i zajmowaniu nowych lub wcześniej opuszczonych lokalizacji. Niejednokrotnie jednak miejsca takie znajdują się poza obszarami specjalnej ochrony ptaków w ramach sieci Natura 2000. Siedliska wodniczki na takich obszarach są z reguły użytkowane niezgodnie z wymaganiami tego gatunku i często degradowane. Co więcej na małych, efemerycznych stanowiskach, w niektóre lata (np. lata suche) wodniczki mogą nie występować, podczas gdy po poprawie warunków wodnych ptaki te ponownie zasiedlają dany obszar. Jeśli ekspertyza jest przygotowywana w roku suchym gatunek może nie zostać wykryty, a obszar nie jest kwalifikowany do pakietu ochrony wodniczki, co skutkuje niekorzystnym przekształceniem siedliska. Proponujemy m.in. udostępnienie pakietu ochrony wodniczki dla wszystkich gruntów położonych na stanowiskach występowania tego gatunku wykazanych podczas inwentaryzacji. Rekomendujemy niezwłoczne przekazanie informacji o stwierdzeniu wodniczki wraz z dokumentacją do krajowego koordynatora Monitoringu Wodniczki celem wprowadzenia obszaru w zakres monitoringu.

 

Pakiety zwiększające różnorodność biologiczną na gruntach ornych

Propozycje działań na gruntach ornych w obecnym PROW są bardzo ubogie i ograniczają się do dwóch pakietów: “Rolnictwa zrównoważonego” oraz “Ochrony gleb i wód”. Skala intensywnego rolnictwa jest na tyle duża, że działania w ramach tych pakietów muszą być rozszerzone. Zaproponowaliśmy kilka pakietów dla nowego PROW: 

• “Strefy przyrodnicze” – mające na celu zachowanie bioróżnorodności i ochronę gleb poprzez ochronę roślinności segetalnej w wyznaczonych strefach;
• “Ptasie pola” – utworzenie pasów niekoszonych z roślinnością zielną z ekstensywnie użytkowanymi użytkami zielonymi w celu stworzenia siedlisk lęgowych ptakom (np. kuropatwie, pokląskwie), owadom (np. motylom, trzmielom), pająkom czy też terenów żerowiskowych dla ptaków drapieżnych.
• “Użytki zielone na gruntach ornych” – zwiększenie udziału użytków zielonych na obszarach zdominowanych przez wielkoobszarowe monokultury upraw polowych oraz zwiększenie mozaiki upraw. Takie miejsca będą źródłem pokarmu dla zwierząt oraz terenami żerowisk ptaków drapieżnych.
• “Luki skowronkowe” – stworzenie miejsc żerowiskowych dla różnych gatunków ptaków krajobrazu rolniczego (np. skowronka, ortolana, potrzeszcza, ptaków drapieżnych) na obszarach zdominowanych przez zwarte, wielkoobszarowe uprawy polowe.
• “Remizy śródpolne” – stworzenie niewielkich powierzchniowo obszarów pokrytych roślinnością zielną, krzewami i drzewami położonych wśród gruntów ornych. Zapewni to korzystne warunki lęgowe, żerowiskowe oraz osłonowe dla wielu przedstawicieli fauny pól uprawnych
• “Zieleń śródpolna” – czyli niewielkie powierzchniowo (do 1 ha) tereny porośnięte drzewami i krzewami. Chronią przed wiatrem oraz erozją, poprawiają warunki mikroklimatyczne i są ostoją różnorodności biologicznej.

 

Propozycja wprowadzenia zadrzewień, zakrzaczeń i zatrawień do ekoschematów jako działań zastępujących zazielenienie.

Postępująca intensyfikacja rolnictwa przyczynia się do likwidacji zadrzewień śródpolnych, remiz, miedz itp., a przecież mozaikowaty krajobraz z miedzami, szpalerami drzew oraz kępami zadrzewień i śródpolnymi oczkami wodnymi sprzyja nie tylko różnorodności biologicznej, ale i przeciwdziałaniu i ograniczaniu skutków zmian klimatu. Takie miejsca stanowią także ważne, tzw. pasy buforowe.

Różne formy w ramach proponowanego pakietu mogą pełnić różne funkcje środowiskowe i przyrodnicze:

• zatrawienia – funkcja buforowa, zapobiegają zanieczyszczeniu wód czy erozji wodnej na skłonach i w dolinkach spływu;
• zadrzewienia i zakrzewienia – łagodzą niedobory wody, zapobiegają erozji wietrznej i wodnej, chronią wody przed zanieczyszczeniem; zapobiegają zubożeniu biocenoz i zwiększają biologiczną ochronę pól; zapewnieniają bytowanie owadów zapylających; tłumią uciążliwe  zapachy i hałasy, stanowią bariery przeciwwietrzne i przeciwpyłowe;
• pasy kwietne – służą zachowaniu różnorodności biologicznej, pełnią funkcję buforową, zwiększają biologiczną ochronę pól;
• obszary pożytkowe dla pszczół („pastwiska pasieczne”) – zapobiegają zubożeniu biocenoz i zwiększają biologiczną ochronę pól; zapewniają bytowanie owadom zapylającym, pełnią też funkcję buforową;
• pasy buforowe, ze względu na swoje trwałe pokrycie gleby, zapewniają warunki dla skutecznego zmniejszenia infiltracji wody i spowolnienia przepływu powierzchniowego, dlatego doprowadzają do naturalnego zatrzymywania wody. Redukują także ilość zawieszonych ciał stałych, azotanów i fosforanów pochodzących ze spływu ze źródeł rolniczych. 

 

 

 

Działamy.

Pamiętajmy – przyroda europejska (w tym polska!) niezwłocznie potrzebuje reform we wspólnej polityce rolnej. Nie można pozwolić na powielanie błędów obecnej WPR. Nowa WPR musi być spójna. Promować cele zrównoważonego rozwoju, chronić glebę, różnorodność biologiczną, wodę. Być gotowa na kolejne strategie (np. “Od pola do stołu”), zabezpieczać dobrej jakości żywność i wspierać małe gospodarstwa rolne przyjazne przyrodzie. Plan jest ambitny, ale i bezcenny.

Więcej informacji o „Rolnictwie dla przyrody”

Informacja zrealizowana w ramach projektu „Rozwój instytucjonalny Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków” finansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030.