Europejski Atlas Ptaków Lęgowych 2 | premiera

Opublikowano nowy Europejski Atlas Ptaków Lęgowych, stanowiący kamień milowy w badaniach nad różnorodnością biologiczną i ochroną przyrody w Europie. 

Najważniejsze informacje

– The European Bird Census Council (EBCC)¹ opublikowało drugi Europejski Atlas Ptaków Lęgowych (European Breeding Bird Atlas, EBBA2)², stanowiący kamień milowy w dziedzinie wiedzy o różnorodności biologicznej w Europie.
– Ogromna współpraca EBCC i organizacji partnerskich umożliwiła systematyczne i jednolite zgromadzenie danych dotyczących ptaków z obszaru 11 mln km².
– EBBA2 jest jednym z największych obywatelskich projektów naukowych dotyczących różnorodności biologicznej w historii. W pracach terenowych wzięło udział około 120 000 wolontariuszy.

Wybrane wyniki

– Obecnie w Europie gniazduje prawie 600 gatunków ptaków; 539 to gatunki rodzime, a 57 obce. Większość z tych gatunków nie jest rozpowszechniona w skali całego kontynentu, ale ogranicza zasięg do niewielkich obszarów Europy.
– W ciągu ostatnich 30 lat 35% wszystkich gatunków rodzimych zwiększyło swój obszar lęgowy, 25% zmniejszyło, a pozostałe nie wykazały zmian lub tendencja ta jest nieznana.
– „Zwycięzcy“, czyli gatunki, które zwiększyły zasięg gniazdowania, to ptaki terenów leśnych i stref chronionych dzięki międzynarodowemu prawodawstwu. „Przegrani“, czyli gatunki, które zmniejszyły swój areał lęgowy to ptaki krajobrazu rolnego.
– Zmiany w sposobie użytkowania gruntów i zmiany klimatyczne wydają się być głównymi przyczynami zmian w ich rozmieszczeniu.

Potrzeba aktualizacji informacji na temat rozmieszczenia i liczebności ptaków w Europie pojawiła się dziesięć lat temu, gdy EBCC zdecydował o rozpoczęciu projektu drugiego europejskiego atlasu ptaków lęgowych (EBBA2). EBBA2 opiera się na swoim poprzedniku, „Atlasie europejskich ptaków lęgowych EBCC“, opublikowanym w 1997 r. w oparciu o dane z lat 80-tych. EBBA2 połączyła standardy naukowe z obywatelskim zaangażowaniem w zbieranie naukowych danych (citizen science) dotyczących rozmieszczenia i liczebności wszystkich gatunków ptaków w Europie, jak również do dokumentowania zmian, jakie zaszły od czasu powstania pierwszego atlasu.

W okresie prac terenowych w latach 2013-2017 EBBA2 odnotowała 539 rodzimych gatunków ptaków lęgowych w Europie, z czego 59 to gatunki skupione głównie w Europie (prawie endemiczne), a 40 to gatunki występujące tylko w Europie (endemiczne). Niewiele jest tak rozpowszechnionych gatunków jak pliszka siwa Motacilla alba czy kukułka Cuculus canorus, które zostały zarejestrowane w ponad 85% wszystkich 50-km kwadratów badanych w EBBA2. Ponad 50% gatunków występowało w mniej niż 10% wszystkich badanych kwadratów.

Z danych EBBA2 wynika, że w Europie gniazduje 57 nierodzimych gatunków, czyli jeden na dziesięć europejskich gatunków ptaków lęgowych pochodzi z innych miejsc; 39 z tych gatunków zostało udokumentowanych po raz pierwszy w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci.

Jednak pomimo wyraźnych zmian w europejskim krajobrazie i klimacie, bardzo niewiele gatunków rodzimych zniknęło całkowicie, np. przepiórnik zwyczajny Turnix sylvaticus, a to samo dotyczy gatunków naturalnie kolonizujących kontynent europejski, takich jak jerzyk mały Apus affinis. Jednak w ciągu ostatnich 30 lat zaobserwowaliśmy wyraźne zmiany w europejskiej awifaunie. Według analiz EBBA2, 35% wszystkich rodzimych gatunków zwiększyło swój areał lęgowy, wśród nich czapla złotawa Bubulcus ibis, pliszka cytrynowa Motacilla citreola czy mewa czarnogłowa Larus melanocephalus. Z drugiej strony, 25% gatunków wykazało spadek areałów lęgowych, np. batalion Calidris pugnax, drop Otis tarda, kraska Coracias garrulus czy ortolan Emberiza hortulana. Ponadto zasięg lęgowy wszystkich europejskich gatunków ptaków przesunął się na północ średnio o 28 km (ok. 1 km rocznie).

Sergi Herrando, z zespołu koordynującego EBBA2 w Katalońskim Instytucie Ornitologicznym mówi: „Regiony na północy kontynentu zyskały gatunki, podczas gdy obszary na południu poniosły straty. Straty często występowały u gatunków ptaków charakterystycznych dla terenów rolniczych i użytków zielonych, w szczególności w regionie śródziemnomorskim, a także w Europie Zachodniej i Środkowej. Użytkowanie gruntów i zmiany klimatyczne wydają się być głównymi przyczynami tych zmian i będą musiały być przedmiotem dalszych badań“.

Jest to zgodne z aktualną wiedzą na temat zmniejszania się wielu populacji ptaków krajobrazu rolniczego z powodu intensywnych praktyk rolniczych. Wiele innych przyczyn zmian rozmieszczenia ptaków zostało omówionych w książce.

Petr Voříšek z zespołu koordynującego EBBA2 przy Czeskim Towarzystwie Ornitologicznym wyjaśnia, że polityka środowiskowa może faktycznie funkcjonować: „”Wiele gatunków objętych ochroną w Europie zmniejszyło swoją liczebność, ale są też pozytywne wiadomości wskazujące na to, że ochrona przyrody działa. Wiele gatunków chronionych prawem międzynarodowym, takich jak bielik Haliaeetus albicilla, zwiększyło swoją liczebność w Europie, jest to także widoczne w zwiększonym areale lęgowym wielu gatunków ptaków związanych ze śródlądowymi terenami podmokłymi, które skorzystały z lepszej ochrony gatunków i ich siedlisk (np. bąk Botaurus stellaris czy szablodziób Recurvirostra avosetta).“

EBBA2 stanowi nową bazę odniesienia dla awifauny europejskiej, o niespotykanym dotąd zasięgu geograficznym od Azorów po Ural. EBBA2 jest również jednym z największych obywatelskich projektów naukowych,  koncentrujących się na mapowaniu różnorodności biologicznej. Ogółem około 120 000 pracowników terenowych przekazało dane do atlasu, z czego zdecydowana większość to wolontariusze. Verena Keller ze Szwajcarskiego Instytutu Ornitologicznego, członek zarządu EBCC, kierownik projektu EBBA2 i główny autor komentarzy do książki: „EBBA2 było możliwe tylko dzięki sieci organizacji i osób prywatnych EBCC ze wszystkich zakątków Europy, które miały wspólny cel i współpracowały ponad wszelkimi granicami i barierami.“

Wyniki EBBA2 zostały opublikowane w obszernej książce we współpracy z Lynx Edicions. Na późniejszym etapie planowana jest publikacja on-line interaktywnej wersji map atlasu. Mark Eaton, przewodniczący EBCC, patrzy w przyszłość: „Ta nowa, niesamowita książka, i baza danych będąca jej podstawą, posłuży do dalszych badań i wspierania ochrony ptaków i różnorodności biologicznej w Europie przez następne dziesięciolecia.“

Iván Ramirez, Senior Head of Conservation w BirdLife Europe i Central Asia, komentuje: „Atlas to kluczowa publikacja, która powinna kierować przyszłymi pracami ochroniarskimi w Europie. Pomaga ona zrozumieć zmiany w rozmieszczeniu wszystkich gatunków na przestrzeni lat i w ten sposób wyraźnie wskazuje, gdzie powinny odbywać się działania związane z ochroną gatunków i siedlisk.“

Projekt nie byłby możliwy bez wyspecjalizowanych pracowników terenowych, koordynatorów krajowych, ekspertów uczestniczących w analizach i prezentacji danych, darczyńców i innych osób wspierających.

EBBA2 w skrócie

– 596 gatunków ptaków lęgowych
– 10 lat pracy
– 120.000 pracowników terenowych
– 48 partnerów krajowych
– 5 lat pracy w terenie
– 5 110 50-km kwadratów z informacjami o ptakach lęgowych
– 11.075.000 km² obszaru powierzchni badawczych

Książka

– 556 pełnych kart gatunków
– 69 gatunków opisanych w dodatku
– 689 map ( kwadraty 50 km) map pokazujących liczebność lub tereny lęgowe
– 222 map modelowanych (kwadraty 10 km)
– 446 mapy pokazujące zmiany w rozmieszczeniu w porównaniu do ostatniego atlasu
– 568 ilustracji gatunków ptaków, wykonanych przez 46 artystów
– 348 autorów tekstów o gatunkach
– 960 stron

Atlas jest dostępny w sprzedaży wysyłkowej:
https://www.lynxeds.com/product/european-breeding-bird-atlas-2-distribution-abundance-and-change/

Kontakt:

Tomasz Wilk, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, tomasz.wilk@otop.org.pl, (języki: polski, angielski)
Verena Keller, Swiss Ornithological Institute, verena.keller@vogelwarte.ch, +41 79 5781314, Sempach, Szwajcaria (języki: niemiecki, angielski, francuski)
Sergi Herrando, Catalan Ornithological Institute & CREAF, ornitologia@ornitologia.org, +34 691634409, Barcelona, Hiszpania (języki: hiszpański, kataloński, angielski)
Petr Voříšek, Czech Society for Ornithology, euromonitoring@birdlife.cz, +420774502804, Praga, Czechy (języki: czeski, angielski)

¹⁾ European Bird Census Council (EBCC) is stowarzyszeniem ornitologów, współpracujących w celu zwiększenia monitoringu ptaków w Europie i w ramach prac nad atlasem ptaków lęgowych (www.ebcc.info).

²⁾ Keller, V., Herrando, S., Voříšek, P., Franch, M., Kipson, M., Milanesi, P., Martí, D., Anton, M., Klvaňová, A., Kalyakin, M.V., Bauer, H.-G. & Foppen, R.P.B. (2020). European Breeding Bird Atlas 2: Distribution, Abundance and Change. European Bird Census Council & Lynx Edicions, Barcelona.