Czy polska polityka rolna odpowie na wyzwania unijnego Zielonego Ładu?
Stan europejskich rzek nie poprawi się do 2027 roku | nowy raport
26 października 2021
Obszary zagrożone budową drogi wodnej E40 | Ptasi tydzień z OTOP
8 listopada 2021
Koalicja Rolnictwo dla Przyrody poddała ocenie zaproponowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozwiązania w sektorze rolnym, które, jeśli zostaną zatwierdzone, obowiązywać będą w nadchodzącej perspektywie finansowej. Polski Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 oferuje kilka nowych, korzystnych rozwiązań. Niemniej jednak istnieje obawa, że nie wystarczą one, by doszło do istotnej zmiany w negatywnym oddziaływaniu rolnictwa na środowisko i przyrodę.
Rolnictwo to jedna z kluczowych dziedzin gospodarki. Sektor ten jest miejscem pracy wielu Polek i Polaków, a jego właściwe funkcjonowanie jest gwarancją bezpieczeństwa żywnościowego wszystkich obywatelek i obywateli. W Unii Europejskiej wagę tego sektora podkreśla unijna wspólna polityka rolna (WPR), w której ramach na wsparcie rolnictwa każdego roku przeznacza się ponad 50% całkowitego budżetu wspólnoty. Ponieważ kluczowa dla funkcjonowania tego sektora jest zależność od stanu środowiska, to jednym z podstawowych celów polityki rolnej UE stało się wsparcie zrównoważonego rozwoju gospodarczego, środowiskowego i klimatycznego obszarów rolnych. Związki pomiędzy rolnictwem i stanem środowiska podkreślają także dwie unijne strategie Unijna strategia na rzecz różnorodności biologicznej 2030 (pisaliśmy o niej m.in. tutaj) i strategia Od pola do stołu (patrz tutaj), będące częścią unijnego Zielonego Ładu.
Znajdujemy się obecnie w ostatniej fazie planowania polityki rolnej na lata 2023–2027. W poszczególnych krajach członkowskich UE powstają plany strategiczne, które określą, w jaki sposób wydatkowane będą ogromne środki, pochodzące od unijnych podatników. W sierpniu Ministerstwo Środowiska i Rozwoju Wsi przedstawiło do konsultacji społecznych drugą wersję Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027. Tak wagę zaplanowanych w Planie działań i środków, które zostaną na nie przeznaczone komentuje Bogumiła Błaszkowska, specjalistka ds. zarządzania terenami chronionymi OTOP:
Kwota 34,5 mld euro, którą Polska otrzyma w najbliższych latach na wsparcie sektora rolnego, powinna być przeznaczona w jak największym stopniu na realizację celów unijnego Zielonego Ładu. Na razie wydaje się, że podobnie jak w mijających latach, największe wsparcie trafiać będzie do rolników konwencjonalnych, których działalność nierzadko negatywnie wpływa na środowisko. A od warunków, w których prowadzone są uprawa i chów zwierząt – od stanu gleb i wód, od klimatu i bogactwa przyrodniczego – zależą nie tylko dobrobyt i stabilna przyszłość rolników, ale i jakość żywności, która trafia do wszystkich konsumentów i decyduje o ich zdrowiu.
Koalicja Rolnictwo dla Przyrody, zrzeszająca przedstawicieli sześciu przyrodniczych organizacji pozarządowych (Fundacja Natura International Polska, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Towarzystwo Przyrodnicze Bocian, Towarzystwo Przyrodnicze Dubelt oraz WWF Polska), w dniu 4 listopada opublikowała stanowisko w sprawie obecnej wersji dokumentu. Stanowisko organizacji pozarządowych podsumował dr Mariusz Miotke, koordynator prac Koalicji z OTOP:
Obserwując odbywający się właśnie w Glasgow szczyt klimatyczny COP26, widzimy, jak duża odpowiedzialność za środowisko ciąży na politykach. Również regulacje sektora rolnego pokazują, do jakiego stopnia politycy świadomi są kryzysów klimatycznego i różnorodności biologicznej i jaka jest ich wola w przeciwdziałaniu tym kryzysom. Rolnictwo w Polsce odpowiada za około 8% całkowitej emisji gazów cieplarnianych, z każdym rokiem ubywa w Polskim krajobrazie cennych łąk i pastwisk, obserwujemy spadkowe trendy liczebności ptaków powiązanych z krajobrazem rolniczym. W przeciwdziałaniu tym zmianom w nadchodzących latach musi pomóc Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej. Zaproponowane dotychczas rozwiązania, choć nierzadko dobre, nie są jednak wystarczające i istnieje obawa, że w najbliższych latach nie dojdzie w Polsce do istotnej zmiany w negatywnym oddziaływaniu rolnictwa na środowisko, w tym przyrodę. A kolejnej szansy na poprawę możemy już nie mieć.
W swoim stanowisku Koalicja odniosła się do konkretnych zapisów związanych przede wszystkim z praktykami rolnymi przekładającymi się bezpośrednio na stan środowiska i różnorodności biologicznej. Między innymi oceniono tzw. obowiązek warunkowości, która obejmować będzie rolników korzystających z płatności rolnych we wszystkich krajach członkowskich. W opinii Koalicji w tym zakresie w Polsce realizowane będzie jedynie minimum przyjęte przez ramy unijnej wspólnej polityki rolnej, co w niewielkim stopniu rozszerzy obowiązujące obecnie normy dobrej kultury rolnej.
Zdaniem Koalicji zabrakło propozycji, które pozwoliłyby na odtwarzanie osuszonych na potrzeby rolnictwa torfowisk i terenów podmokłych. Plan Strategiczny dla WPR nie zaproponował żadnego rozwiązania, które pomogłoby rozwinąć w Polsce paludikulturę – narzędzie służące ponownemu nawodnieniu gruntów (przede wszystkim w miejscu dawnych, osuszonych torfowisk) z jednoczesną możliwością dalszego zrównoważonego rolnego lub leśnego ich użytkowania.
Zgodnie z Unijną strategią na rzecz różnorodności biologicznej 2030 w krajobrazie rolniczym minimum 10% użytków rolnych powinno zostać wyłączone z produkcji rolnej, tak, aby mogły zostać przywrócone przyrodzie. Zdaniem Koalicji istnieje jednak obawa, że w Polsce nie uda się osiągnąć tego pułapu: Uprzemysłowienie rolnictwa od dziesięcioleci przyczynia się do tego, że w krajobrazie wsi ubywa miejsc sprzyjających ptakom i owadom. Brak miedz, śródpolnych zadrzewień czy oczek wodnych oznacza mniej dzikich zwierząt, w tym tak ważnych dla rolnictwa owadów zapylających. Dlatego zrealizowanie postulatu unijnej strategii różnorodności biologicznej powinno być istotne dla polityków, rolników, nas wszystkich, którzy potrzebujemy żywności. Na razie jednak polski Plan Strategiczny dla WPR nie daje nadziei, że w ciągu najbliższych 10 lat uda się osiągnąć ten ważny cel
– powiedziała Aleksandra Pępkowska-Król, koordynatorka kampanii Przestrzeń dla Przyrody (OTOP).
Dużym i niekorzystnym dla środowiska rozwiązaniem jest ograniczenie wdrażania ekoschematu Retencjonowanie wody na TUZ tylko do łąk i pastwisk, na obszarze których realizowany będzie jednocześnie program rolnośrodowiskowo-klimatyczny. W ten sposób wdrożenie tego ekoschematu będzie możliwe na niewielkim odsetku wszystkich trwałych użytków zielonych. Dotychczas rolnicy nie mieli możliwości ubiegania się o wsparcie działalności związanej z retencjonowaniem wody na trwałych użytkach zielonych, a jest to niezwykle ważny mechanizm pozwalający na ograniczenie zasięgu suszy rolniczej. Koalicja proponuje, aby ten ekoschemat mógł być realizowany w całym kraju.
Koalicja zwróciła także uwagę na nowe propozycje, których wpływ na środowisko może mieć istotne pozytywne znaczenie, takich jak chociażby interwencja Wieloletnie pasy kwietne. W jej ramach rolnikom przysługiwać będzie wsparcie finansowe za przeznaczanie części gruntów ornych na pasy obsiewane mieszankami roślin jednorocznych, dwu- i wieloletnich. Ich obecność, szczególnie w krajobrazie zdominowanym przez monokultury rolne, może znacząco poprawić sytuację zapylaczy,a także innych zwierząt, w tym tych, które są sprzymierzeńcami rolników w walce z organizmami niepożądanymi. Tego typu wsparcia dotychczas nie oferowano polskim rolnikom, chociaż praktyka ta z powodzeniem wdrażana jest już od wielu lat w innych krajach.
Finalne wersje planów strategicznych poszczególnych krajów członkowskiej, w tym Polski, powinny powstać z końcem 2021 roku. Do tego czasu polskie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi może jeszcze wprowadzać zmiany do dokumentu. W ostatniej fazie prac nad nim wypowie się również Komisja Europejska, która będzie go opiniować i zatwierdzać. Wtedy też okaże się, jak wiele postulatów Koalicji zostało uwzględnionych. W przyszłym roku na podstawie planu strategicznego powstanie szereg dokumentów wykonawczych, ale ich celem będzie już tylko doprecyzowanie zaplanowanych działań.
Tekst: Aleksandra Pępkowska-Król
Opublikowano: 05.11.2021
Źródła:
MRiRW 2021. Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Dostęp on-line: www.gov.pl/web/wprpo2020/konsultacje-drugiej-wersji-projektu-planu-strategicznego-dla-wspolnej-polityki-rolnej-na-lata-2023-2027
The common agricultural policy at a glance. European Comission. Dostęp on-line 2021-11-03: ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/key-policies/common-agricultural-policy/cap-glance_en
Proposal for a REGULATION OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL establishing rules on support for strategic plans to be drawn up by Member States under the Common agricultural policy (CAP Strategic Plans) and financed by the European Agricultural Guarantee Fund (EAGF) and by the European Agricultural Fund for Rural Development (EAFRD) and repealing Regulation (EU) No 1305/2013 of the European Parliament and of the Council and Regulation (EU) No 1307/2013 of the European Parliament and of the Council. Consolidated text (recitals and articles). Dostęp on-line: eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM%3A2018%3A392%3AFIN