21 maja: Europejski Dzień Sieci Natura 2000 | Co Natura 2000 uratowała w Polsce?

Data obchodów Dnia Obszarów Natura 2000 został wybrana nie przypadkowo. 21 maja 1992 roku została przyjęta Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). Ta Dyrektywa oraz Dyrektywa Ptasia, przyjęta w 1979 roku, są podstawą funkcjonowania Europejskiej Sieci Natura 2000. Jej celem jest zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska najcenniejszych przyrodniczo fragmentów naszego kontynentu.

Z okazji tegorocznych obchodów Europejskiego Dnia Sieci Natura 2000, przypomnimy Wam o najgłośniejszej sprawie dotyczącej obrony doliny Rospudy przed zabudową obwodnicą Augustowa.

Sztandarowym przykładem bardzo cennego przyrodniczo obszaru jaki udało się ochronić dzięki temu, że został włączony do unijnej sieci Natura 2000 jest dolina Rospudy. Pomimo prowadzonych od dawna starań, by powołać tam rezerwat przyrody, zanim miejsce to zostało objęte ochroną jako obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Augustowska, nie podlegał żadnej prawnej formie ochrony. Okazało się to kluczowe w momencie planowana obwodnicy Augustowa w ramach międzynarodowej drogi ekspresowej „Via Baltica”. Trasa obwodnicy została wytyczona właśnie przez najcenniejszą przyrodniczo, bagienną część doliny Rospudy. W związku z tym, że dolina Rospudy wraz z całym kompleksem leśnym Puszczy Augustowskiej, po wejściu Polski do Unii Europejskiej, znalazła się w sieci Natura 2000, najpierw jako obszar „ptasi”, potem także jako obszar „siedliskowy”, w administracyjnym procesie decyzyjnym w sprawie drogi musiały być wzięte pod uwagę unijne wymogi prawne. Ich ignorowanie przez polskie władze doprowadziło do wszczęcia przez Komisję Europejską procedury naruszeniowej wobec Polski i skierowaniem sprawy do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Trybunał – po raz pierwszy w sprawie ochrony przyrody – wydał decyzję o tzw. środkach tymczasowych i nakazał Polsce wstrzymanie budowy drogi do czasu wyjaśnienia kontrowersji prawnych, aby uniknąć nieodwracalnych szkód w ekosystemach bagiennych nad Rospudą.

Za ochroną unikalnych mokradeł nad Rospudą wstawiły się tysiące osób z kraju i zagranicy, ekologiczne organizacje pozarządowe, inicjatywy nieformalne, naukowcy i naukowczynie, liczne media, Rzecznik Praw Obywatelskich, celebryci i celebrytki. Zaangażowane były osoby reprezentujące Parlament Europejski i eksperci Rady Europy. Ostatecznie, gorący konflikt został zakończony w sposób korzystny dla wszystkich. Wybrano trasę i zbudowano obwodnicę Augustowa omijając bagna w dolinie Rospudy.

Z ramienia OTOP (Birdlife Polska) kampanię na rzecz zmiany trasy drogi „Via Baltica” na taką, która będzie omijać obszary Natura 2000 w północno-wschodniej Polsce, prowadziła Małgorzata Górska, która za swoje działania została w 2010 r. uhonorowana nagrodą Goldmanów, zwaną ekologicznym Noblem. Kluczowa była jej współpraca z WWF, Polską Zieloną Siecią, Pracownią na rzecz Wszystkich Istot, SISKOM i Centrum Ochrony Mokradeł oraz RSPB. W efekcie, „Rospuda” stała się w Polsce symbolem skutecznej współpracy obywatelskiej na rzecz ochrony przyrody jako wspólnego dziedzictwa niematerialnego.

Dolina Rospudy jest położona w północno-wschodniej Polsce, w zachodniej części Puszczy Augustowskiej. Prowadzone ostatnio badania naukowe potwierdziły jej status jako unikalnie zachowanych, w pełni funkcjonujących torfowisk przepływowych. Większość takich mokradeł w strefie klimatu umiarkowanego została odwodniona i w efekcie zniszczona. Ponieważ obszar ten nie był poddany melioracjom wodnym na potrzeby rolnictwa, stosunki wodne są tam niezakłócone, dzięki czemu wykształcona unikalna strefowość roślinności jest doskonale zachowana. Jest to jeden z ostatnich dużych, dobrze zachowanych systemów torfowisk przepływowych w Europie Środkowej.

Lista ptaków odnotowanych tylko w sąsiedztwie planowanej niegdyś drogi ekspresowej obejmuje takie gatunki jak: jarząbek, głuszec, kropiatka, derkacz, żuraw, bielik, orlik krzykliwy, błotniak stawowy, trzmielojad, włochatka, bocian biały, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, dzięcioł białogrzbiety, gąsiorek, muchołówka mała, świergotek polny, pokrzewka jarzębata, lerka, a nieco dalej bocian czarny. Stwierdzono tam aż 37 gatunków z Polskiej Czerwonej Listy Roślin, a dolina Rospudy jest jedynym w Polsce stanowiskiem miodokwiatu krzyżowego. Na torfowiskach Rospudy występują również najliczniejsze i najlepiej zachowane polskie populacje dwóch gatunków z Dyrektywy Siedliskowej UE: lipiennik Loesela i skalnica torfowiskowa. Torfowiska Rospudy zasługują też na uznanie za obszar Ramsar.

Zobacz też:

http://www.natura2000.edu.pl/jak-natura2000-ocalila-rospude/

Tekst: Małgorzata Górska

Opublikowano: 21 maja 2022