Czynna ochrona kraski: seminarium i „Wytyczne Planistyczne” już za nami!

Poźną jesienią tego roku odbyły się dwa ważne wydarzenia wieńczące projekt „Czynna ochrona kraski Coracias garrulus na Równinie Kurpiowskiej” realizowanego przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020.

Spotkanie pt. „Wytyczne Planistyczne jako narzędzie ochrony kraski na Równinie Kurpiowskiej”

miało miejsce w dniu 30 listopada 2023 r. Spotkanie odbywało się w siedzibie Nadleśnictwa Ostrołęka, które udostępniło salę, za co serdecznie dziękujemy Panu Nadleśniczemu Zdzisławowi Gadomskiemu. Wytyczne powstały w ramach realizacji projektu, a adresatami tego opracowania są wszystkie osoby i instytucje zajmujące się wytyczaniem kierunków rozwoju, podejmowaniem decyzji, udzielaniem zezwoleń i opinii z zakresu gospodarki przestrzennej, w tym szeroko rozumianego planowania przestrzennego, ochrony środowiska, planowania gospodarowania lasami, wodami oraz rozwojem obszarów wiejskich. Ma za zadnie wspomagać decyzje związane z użytkowaniem przestrzeni, tak aby zminimalizować negatywny wpływ na kraski. Na spotkaniu po prezentacji dr. Andrzeja Górskiego dot. biologii i ekologii kraski oraz najważniejszych działań projektowych, współautorzy opracowania Paweł Szałański oraz Marek Jobda zaprezentowali dokument oraz wskazali praktyczne aspekty jego wykorzystywania w praktyce: jak mogą je wykorzystywać poszczególne grupy odbiorców. W spotkaniu uczestniczyło 25 osób: pracownicy gmin Lelis, Olszewo-Borki, RDOŚ w Ostrołęce (oddział terenowy), Wód Polskich, Starostwa Powiatowego, MODR w Ostrołęce oraz przedstawiciele nadleśnictw Ostrołęka, Myszyniec, Nowogród. Po prezentacji Wytycznych toczyły się dyskusje dot. prezentowanych zagadnień i doprecyzowania szczegółów przez zainteresowanych uczestników w celu znalezienia wspólnych rozwiązań optymalnych dla kraski.

Seminarium zamykające projekt

„Czynna ochrona kraski Coracias garrulus na Równinie Kurpiowskiej” nr POIS.02.04.00-00-0023/17 współfinansowanego przez Unię Europejską ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ), odbyło się 14 grudnia 2023 r. w Warszawie. Przedstawiono na nim najciekawsze działania i efekty projektu realizowanego w latach 2018-2023. Spotkanie rozpoczęło się prezentacją wprowadzającą, omawiającą podstawowe aspekty biologii i ekologii kraski. Dr Andrzej Górski z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, zaangażowany w realizację projektu jako ekspert naukowy, przedstawił wyniki swoich wieloletnich badań nad tym gatunkiem, zebranych materiałów, które między innymi stanowiły podstawę w planowaniu działań ochronnych w realizowanym projekcie. W pierwszej kolejności zaprezentowano aktualny stan liczebności kraski w Polsce w kontekście zmian jej liczebności w ostatnim półwieczu. Przedstawione zagadnienia dotyczyły również terminów przylotów i odlotów ptaków z i na zimowiska, fenologii lęgów kraski, preferencji wyboru gatunków drzew z dziuplami wybieranymi na miejsca lęgowe, skali oraz przyczyn strat lęgów.

 

 

 

 

 

 

W kolejnym wystąpieniu dr Jarosław Krogulec – dyrektor ds. ochrony w OTOP przedstawił sytuację kraski w krajach europejskich w oparciu o prezentacje wygłoszone na konferencji międzynarodowej „Sytuacja kraski w Europie” organizowanej również w ramach ww. projektu w dniu 21 listopada 2023 r. w Warszawie. Z przedstawionych tam prezentacji wynika, że stan liczebności oraz trendy zmian liczebności kraski w Europie pozycjonują się na dwóch biegunach. W krajach północnej i północno-wschodniej Europy stan liczebności kraski jest skrajnie niekorzystny. Oprócz Polski podobna sytuacja jest na Litwie oraz Łotwie, gdzie pomimo wieloletnich działań aktywnej ochrony tego gatunku liczebność w ostatnich latach spadła i utrzymuje się na poziomie 5-10 par lęgowych. Na drugim biegunie znajdują się takie kraje jak Węgry, Serbia, Rumunia, gdzie podejmowane w ostatnich dziesięcioleciach działania przyniosły spektakularne efekty i tam liczebność populacji wzrosła i wzrasta. Populacje są silne, stabilne, z potencjałem wzrostowym. Potencjał ten dał w ostatnich latach efekty w postaci zasiedlenia nowych stanowisk z sukcesem lęgowym na Słowacji, gdzie kraska nie była obserwowana przez kilkanaście lat przed rokiem 2020. W roku 2020 odnotowano w tym kraju 6 par lęgowych, a w roku 2023 15 par lęgowych z 18 terytoriami. Ta sytuacja rodzi nadzieję na dalszą ekspansję krasek na północ Słowacji i dalej do Polski od strony południowej. Ponadto, modele matematyczne opracowane przez zespół węgierski i opublikowane w 2020 r. w zespole Orsolya Kiss i inni przewidują przesunięcie centrum zasięgu występowania kraski na północ Europy, również na znaczną część terytorium Polski. Warto jednak podkreślić, że modele te bazują głównie na danych klimatycznych, nie biorąc pod uwagę innych czynników wpływających na zasięg gatunku.

 

 

 

 

 

 

Po wystąpieniach prezentujących podstawowe aspekty biologii i ekologii kraski oraz jej sytuację w szerszej, europejskiej skali, koordynatorka projektu dr Dorota Ochocińska przedstawiła podstawowe działania realizowane w ramach projektu pn. „Czynna ochrona kraski Coracias garrulus na Równinie Kurpiowskiej”. Można je podzielić na działania czynnej ochrony, takie jak: wieszanie budek lęgowych, zabezpieczanie miejsc lęgowych przed drapieżnikami, instalowanie czatowni, dokarmianie krasek oraz badanie szczegółów ekologii lęgowej kraski, a także opracowanie dokumentów planistycznych i konserwatorskich, takich jak: Wytyczne planistyczne z obszaru występowania kraski, aktualizacja projektu Krajowego Planu Ochrony, analiza preferencji siedliskowych krasek, analiza gospodarowania rolniczego na obszarze występowania krasek, przeanalizowanie możliwości introdukcji kraski. Nie bez znaczenia są działania informacyjno-promocyjne oraz edukacyjne, takie jak przeprowadzenie warsztatów w szkołach.

Bardzo ciekawe wnioski z przygotowanej w ramach realizowanego projektu Analizy siedliskowej kraski na Równinie Kurpiowskiej zaprezentował Marek Jobda. W przeprowadzonej analizie poddano badaniu areały, na których występują kraski, występowały historycznie oraz niezasiedlane przez kraski. Z przedstawionych analiz wynika, że ww. obszary różnią się istotnie między sobą pod względem struktury krajobrazu. Wszystkie ww. obszary charakteryzowały się dominacją trwałych użytków zielonych (TUZ), a na obszarach, gdzie kraska występowała w przeszłości i nie występuje, był większy udział innych form użytkowania terenu. Na tych obszarach zanotowano większy udział pastwisk, w tym w szczególności pastwisk ekstensywnych. Obszary zasiedlone przez kraskę wyróżniają się w stosunku do obszarów dawnego jej występowania i miejsc, gdzie nie występowała (A) większym udziałem runi różnorodnej gatunkowo. Do analizy pozyskano również dane dotyczące podłoża, gleb oraz kompleksów rolniczej przydatności gleb, dla każdej z  powierzchni, korzystając z ogólnodostępnych map. Obszary zasiedlone obecnie i dawniej przez kraskę charakteryzują się większym udziałem podłoża piaszczystego. Przedstawiono również wyniki analizy obsady krów na poddanych badaniu powierzchniach, struktury runi, mikrorzeźbę powierzchni, porównanie bogactwa gatunkowego owadów, stanowiących pokarm kraski, w różnych siedliskach kraski na Równinie Kurpiowskiej.

 

 

 

 

 

 

 

 

Jednym z działań realizowanych w ramach projektu była aktualizacja Wytycznych planistycznych dla obszarze występowania kraski na Równinie Kurpiowskiej. Wyniki opracowania prezentował Paweł Szałański – współautor opracowania. Wytyczne zostały opracowane w roku 2014 i zaktualizowane w roku 2022. Adresatami ww. opracowania są wszystkie osoby i instytucje zajmujące się wytyczaniem kierunków rozwoju, podejmowaniem decyzji, udzielaniem zezwoleń i opinii z zakresu gospodarki przestrzennej, w tym szeroko rozumianego planowania przestrzennego, ochrony środowiska, planowania gospodarowania lasami, wodami oraz rozwojem obszarów wiejskich. Dokument ten gromadzi wszystkie niezbędne i dostępne informacje dotyczące występowania kraski na Równinie Kurpiowskiej, jej zagrożeń i sposobów przeciwdziałania im w ramach planowania i realizacji gospodarki przestrzennej. Ma za zadanie wspomagać decyzje związane z użytkowaniem przestrzeni, tak aby zminimalizować negatywny wpływ na ten gatunek. W prezentacji przedstawiono praktyczne aspekty wykorzystania dokumentu wraz z odniesieniami do wykorzystania w ochronie innych gatunków.

 

 

 

 

 

 

 

 

Spotkanie zamykała prezentacja dr. Andrzeja Górskiego, który przedstawił wyniki prac badających efektywność tworzenia alternatywnych żerowisk dla krasek. Było to działanie eksperymentalne mające na celu zbadanie efektywności zasiedlania przez owady powierzchni przygotowanych jako potencjalne żerowiska kraski, na których ułożono pryzmy suchego drewna z założeniem, że będą one zasiedlane przez owady. Dla porównania pozostawiono powierzchnię tzw. zerową bez ingerencji. Na obu powierzchniach odławiano owady, zarówno przez czerpakowanie owadów, jak i odłowy w pułapki Barbera. Zebrany materiał poddano analizie jakościowej i ilościowej. Przedstawione wyniki nie pokazały wyraźnych różnic między powierzchniami. Przyczyn może być kilka tj. nieodpowiednio dobrany czas zbierania prób i założenia powierzchni, zbyt krótki czas badań. Niemniej jednak wydaje się zasadne dalsze prowadzenie badania występowania owadów prostoskrzydłych stanowiących główny pokarm krasek, zarówno stosując ich odłów, jak i wykorzystywane w badaniach siedliskowych nagrania głosów.

Po wszystkich prezentacjach trwała dyskusja z pytaniami do prelegentów na temat prowadzonych działań i próbą ustalenia działań na przyszłość w celu uchronienia tego gatunku przed wyginięciem w naszym kraju.

Tekst: Dorota Ochocińska