Planowanie przestrzenne a transformacja energetyczna Europy

Wprowadzenie

Europa poczyniła ogromne postępy w rozwoju odnawialnych źródeł energii – wzrost mocy wiatrowych i słonecznych wyprzedza dziś przyrost źródeł opartych na paliwach kopalnych. Aby utrzymać tempo transformacji energetycznej, konieczne jest dalsze inwestowanie zarówno w odnawialne źródła, jak i w sieci energetyczne. Równocześnie kluczowe jest zachowanie najwyższych standardów środowiskowych i społecznych podczas ich wdrażania.

Podstawą równowagi między rozwojem a ochroną środowiska jest odpowiednie planowanie przestrzenne. Identyfikacja i wyznaczanie najbardziej optymalnych obszarów dla inwestycji OZE pozwala ograniczyć potencjalny wpływ na przyrodę i lokalne społeczności. W połączeniu z wczesnym, przejrzystym dialogiem z obywatelami zwiększa to szansę na uzyskanie lokalnego wsparcia dla nowych projektów.

Uznali to również decydenci unijni – w listopadzie 2023 roku znowelizowano Dyrektywę o odnawialnych źródłach energii (RED III), aby przyspieszyć wdrażanie projektów OZE w państwach członkowskich. Zmiany przewidują m.in., że:

• do 21 maja 2025 r. kraje UE muszą przeprowadzić mapowanie obszarów odpowiednich dla OZE (art. 15b),

• do 21 lutego 2026 r. muszą zostać wyznaczone tzw. Obszary Przyspieszonego Rozwoju (Renewable Acceleration Areas, RAAs) (art. 15c).

W najnowszym raporcie – będącym kontynuacją wspólnej publikacji z 2024 roku – analizujemy postępy 10 państw członkowskich w zakresie wdrażania RED III, w szczególności art. 15b dotyczącego planowania przestrzennego. Identyfikujemy także bariery, które utrudniają realizację tych zobowiązań – od niestabilności politycznej, przez braki w danych i procesach mapowania, po ograniczoną współpracę między interesariuszami i wąskie gardła administracyjne.

Raport zawiera również zestaw rekomendacji, które mogą pomóc rządom krajowym i decydentom unijnym w skuteczniejszym wdrażaniu RED III oraz przyspieszeniu procesu mapowania i wyznaczania RAAs.

Kluczowe wnioski

1. Równowaga między tempem a jakością

Planowanie przestrzenne jest fundamentem transformacji energetycznej Europy. Optymalne lokalizacje to takie, które mają minimalny wpływ na środowisko i społeczności lokalne, a jednocześnie zapewniają dostęp do sieci energetycznej. Ich identyfikacja i mapowanie umożliwiają szybsze, bardziej sprawiedliwe i zgodne z ochroną przyrody wdrażanie OZE.

2. RED III jako impuls do działania

Transpozycja RED III stała się impulsem do rozpoczęcia procesów mapowania w wielu państwach członkowskich. Choć niektóre kraje działają wolno, w innych dyrektywa stworzyła cenne ramy dla przyspieszenia inwestycji w OZE – mimo trudności politycznych. Konieczne są jednak dalsze usprawnienia, m.in. zwiększenie potencjału administracyjnego oraz poprawa jakości danych mapowych.

3. Potrzebne trwałe zaangażowanie polityczne

Niestabilność polityczna stanowi jedną z największych barier dla wdrażania planowania przestrzennego. RED III może zapewniać stabilne ramy planistyczne, ale na poziomie krajowym konieczne jest szybkie i konsekwentne wdrażanie przepisów, by utrzymać tempo transformacji.

4. Lepsze dane – lepsze planowanie

Mapowanie powinno uwzględniać jak najszerszy zakres danych: od map wrażliwości środowiskowej, przez informacje o infrastrukturze sieciowej i strukturze własności gruntów, po potencjał energetyczny i tereny zdegradowane (np. parkingi, nieużytki, brownfieldy). Lepsza współpraca między inwestorami, władzami, NGO i innymi interesariuszami pozwoli na tworzenie dokładniejszych analiz i ograniczanie konfliktów społecznych.

5. Więcej współpracy na każdym szczeblu

Sprawne wdrażanie OZE wymaga dialogu i koordynacji między władzami krajowymi i lokalnymi, a także otwartych konsultacji społecznych. Priorytetem w planowaniu powinno być wykorzystanie terenów sztucznych i podwójnego użytkowania (np. dachów, przy autostradach, na parkingach), co ograniczy potencjalne konflikty związane z użytkowaniem gruntów.

6. Pokonanie barier administracyjnych

Braki kadrowe i biurokracja to poważne bariery. Rozwiązaniem mogą być: dedykowane wsparcie techniczne i finansowe dla organów planistycznych, zwiększenie finansowania i szkoleń, lepsza koordynacja między instytucjami oraz cyfryzacja procesów mapowania i wydawania pozwoleń.

🔎 Pełny raport zawiera szczegółowe analizy i rekomendacje dla decydentów krajowych i unijnych.

RAPORT