Przyjęte przez UE środki nie zapewniły ochrony populacji owadów zapylających | raport ETO

Działania UE w niewielkim stopniu zapobiegły spadkowi liczebności dzikich owadów zapylających – stwierdzili unijni kontrolerzy

Przyjęte przez UE środki nie zapewniły ochrony populacji dzikich owadów zapylających – wynika z nowego sprawozdania opublikowanego przez Europejski Trybunał Obrachunkowy. Strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. była w dużej mierze nieskuteczna, jeśli chodzi o powstrzymanie spadku ich liczebności. Ponadto w kluczowych strategiach unijnych, w tym we wspólnej polityce rolnej, nie uwzględniono szczegółowych wymogów w zakresie ochrony dzikich owadów zapylających. Kontrolerzy Trybunału ustalili również, że unijne przepisy dotyczące pestycydów są jedną z głównych przyczyn zanikania tej populacji.

Owady zapylające – takie jak pszczoły, osy, owady bzygowate, motyle, ćmy i chrząszcze – istotnie przyczyniają się do zwiększenia ilości i poprawy jakości żywności. W minionych dziesięcioleciach zmniejszyła się jednak zarówno liczebność, jak i różnorodność gatunków dzikich owadów zapylających w UE, w dużej mierze z powodu intensywnej działalności rolniczej i stosowania pestycydów. W reakcji na ten postępujący proces Komisja Europejska stworzyła ramy działania, które w dużej mierze opierały się na inicjatywie Komisji na rzecz owadów zapylających z 2018 r. oraz strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. Ponadto w ramach obowiązujących unijnych strategii politycznych i przepisów wprowadziła ona środki, które mogą oddziaływać na dzikie owady zapylające. Kontrolerzy ocenili, na ile powyższe działania były skuteczne.

– Owady zapylające odgrywają kluczową rolę w rozmnażaniu roślin i w świadczeniu usług ekosystemowych. Spadek liczebności tych owadów stanowi duże zagrożenie dla środowiska naturalnego, rolnictwa i dostaw żywności dobrej jakości – podkreślił Samo Jereb, członek Europejskiego Trybunału Obrachunkowego odpowiedzialny za to sprawozdanie. – Inicjatywy unijne podjęte do tej pory z myślą o ochronie populacji dzikich owadów zapylających nie były niestety wystarczająco skuteczne i nie zaowocowały poprawą sytuacji.

Kontrolerzy stwierdzili, że szczegółowe ramy ustanowione przez UE nie przyczyniają się istotnie do ochrony populacji dzikich owadów zapylających. Wprawdzie w unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. nie przewidziano żadnego pojedynczego działania, które byłoby ukierunkowane konkretnie na odwrócenie tendencji spadkowej liczebności dzikich owadów zapylających, lecz realizacja czterech z celów strategii może pośrednio przynieść korzyści tym owadom. Tymczasem w przeglądzie śródokresowym przeprowadzonym przez samą Komisję stwierdzono, że w przypadku trzech z tych celów osiągnięto niewystarczające postępy lub nie osiągnięto ich wcale. W przeglądzie tym wskazano w szczególności zapylanie jako jeden z najbardziej zdegradowanych elementów ekosystemów w UE. Kontrolerzy zauważyli też, że inicjatywa na rzecz owadów zapylających nie doprowadziła do istotnych zmian w kluczowych strategiach.

Kontrolerzy Trybunału ustalili również, że w innych strategiach unijnych na rzecz różnorodności biologicznej nie uwzględniono szczegółowych wymogów w zakresie ochrony dzikich owadów zapylających. Komisja nie skorzystała z żadnego z działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej dostępnych w ramach z programów, w tym w odniesieniu do dyrektywy siedliskowej, obszarów Natura 2000 i programu LIFE. Jeśli chodzi natomiast o WPR, kontrolerzy uznali, że polityka ta stanowi raczej część problemu, a nie rozwiązania. Wymogi w zakresie zazieleniania i zasady wzajemnej zgodności obowiązujące w ramach WPR nie były dotychczas skuteczne, jeśli chodzi o powstrzymanie spadku różnorodności biologicznej na użytkach rolnych. Kwestii tej Trybunał poświęcił niedawno opublikowane sprawozdanie.

Kontrolerzy Trybunału zwrócili wreszcie uwagę, że obowiązujące przepisy unijne dotyczące pestycydów nie były w stanie zapewnić odpowiedniej ochrony populacji dzikich owadów zapylających. Przepisy te obejmują zabezpieczenia mające na celu ochronę pszczół miodnych, lecz oceny ryzyka wciąż opierają się na wytycznych, które nie są aktualne i zostały niewystarczająco dostosowane do bieżących wymogów prawnych i najbardziej aktualnej wiedzy naukowej. W związku z tym kontrolerzy podkreślają fakt, że unijne ramy pozwalają państwom członkowskim dopuszczać stosowanie pestycydów, które – jak się uważa – odpowiadają za masowe wymieranie pszczół miodnych. Przykładowo w okresie od 2013 do 2019 r. wydano 206 zezwoleń nadzwyczajnych na stosowanie trzech neonikotynoidów (klotianidyna, tiametoksam i imidachlopryd), choć możliwości stosowania tych substancji zostały ograniczone w 2013 r., a od 2018 r. obowiązuje ścisły zakaz stosowania tych środków na zewnątrz. W innym sprawozdaniu opublikowanym w tym roku kontrolerzy Trybunału stwierdzili, że działania w ramach integrowanej ochrony roślin mogą przyczynić się do ograniczenia stosowania środków neonikotynoidowych, lecz UE poczyniła do tej pory niewielkie postępy, jeśli chodzi o egzekwowanie polityki w tym obszarze.

W nadchodzących dziesięcioleciach „Zielony Ład” stanie się kluczowym elementem unijnej polityki. W tym kontekście kontrolerzy Trybunału zalecają Komisji, by:

• oceniła potrzeby w zakresie konkretnych działań na rzecz dzikich owadów zapylających, jakie należy uwzględnić w planie działań na 2021 r. w ramach strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2030 r.;
• zapewniła lepszą integrację działań mających na celu ochronę dzikich owadów zapylających w ramach instrumentów polityki UE dotyczących ochrony różnorodności biologicznej i rolnictwa;
• poprawiła stan ochrony dzikich owadów zapylających w ramach procesu oceny ryzyka dotyczącego pestycydów.

Sprawozdanie specjalne nr 15/2020 pt. „Ochrona dzikich owadów zapylających w UE – inicjatywy Komisji nie zaowocowały poprawą sytuacji” jest dostępne na stronie internetowej Trybunału (eca.europa.eu) w 23 językach UE.

Niniejszy komunikat prasowy stanowi streszczenie sprawozdania specjalnego przyjętego przez Europejski Trybunał Obrachunkowy. Pełny tekst sprawozdania dostępny jest do pobrania.

Niniejsza kontrola stanowi uzupełnienie wcześniej opublikowanych sprawozdań specjalnych Trybunału dotyczących różnorodności biologicznej na użytkach rolnych, stosowania pestycydów i sieci Natura 2000.

Trybunał przedstawia swoje sprawozdania specjalne Parlamentowi Europejskiemu i Radzie UE, a także innym zainteresowanym stronom, w tym parlamentom narodowym, podmiotom związanym z danym sektorem i przedstawicielom społeczeństwa obywatelskiego. Zdecydowana większość zaleceń formułowanych w tych sprawozdaniach jest wprowadzana w życie.

Kontakt dla dziennikarzy zainteresowanych tym sprawozdaniem:

Vincent Bourgeais – E-mail: vincent.bourgeais@eca.europa.eu

Tel. (+352) 4398 47502 / Tel. kom. (+352) 691 551 502