Zastaw się i postaw się (wysychaniu torfowisk)! | #RatujmyWodniczkę! – zakończenie akcji Patronite

Co mamy?

Ochrona czynna – termin często pojawiający się w naszych wypowiedziach, a zawierający w sobie szeroką gamę działań związanych z poprawą stanu przyrody lub poszczególnych gatunków w miejscu ich występowania (in situ), lub w niektórych przypadkach wiążący się z koniecznością czasowego ich przeniesienia (ochrona ex situ).

Wodniczka – gatunek, który w historii OTOP zajmuje ważne i zaszczytne miejsce. Od lat zajmujemy się ochroną i monitorowaniem tych ptaków, a wiele z działań w ramach projektów OTOP dotyczyło i dotyczy bezpośrednio właśnie ich.

Dodajmy je do siebie…

Zbliża się zakończenie kolejnego z dużych projektów realizowanych przez OTOP, którego celem jest ochrona siedlisk wodniczki i innych gatunków ptaków związanych z podmokłymi łąkami i torfowiskami. Wzmocnienie południowo-wschodniej metapopulacji wodniczki Acrocephalus paludicola w Polsce to szereg działań, które biorąc za początek jedynie koncepcję, wiedzę i mnóstwo map, prowadzą do poprawy stanu obszarów cennych dla wielu gatunków ptaków. Najważniejszym z działań, jakie były i są jeszcze realizowane jest budowa zastawek piętrzących wodę na rowach drenujących trzy takie obszary. Rowy powstały w ubiegłych dziesięcioleciach, a ich wpływ na środowisko okazał się niekorzystny. Ubytek wody przejawia się zarówno przesuszeniem części terenów, jak też szybszym odpływem wód opadowych i roztopowych gdy się pojawiają. Konsekwencją jest zmiana siedlisk w kierunku bardziej suchych, murszenie pokładów torfu, zastępowanie niektórych gatunków roślin wilgociolubnych innymi, o mniejszym zapotrzebowaniu na wodę. Wpływa to oczywiście na awifaunę, z której znikają cenne, stenotopowe* gatunki związane z podmokłymi łąkami. Zastawki budowane na zlecenie OTOP pozwalają na zachowanie właściwego poziomu wody przez dłuższy czas, dzięki czemu możliwe będzie odtworzenie struktury tych siedlisk i przywrócenie funkcji retencyjnej torfowiska, z korzyścią dla ptaków i nie tylko.

*gatunek stenotopowy – gatunek wysoce wyspecjalizowany, o wąskiej tolerancji ekologicznej, występujący w ściśle określonym (specyficznym) siedlisku

Holeszów: „Pejzaż z komarami”, fot. Krzysztof Stasiak

Zastawki

W projekcie powstaje dziesięć zastawek w trzech lokalizacjach, wybranych w toku wielokierunkowej analizy, obejmującej przegląd map i opracowań geoinformacyjnych, wiele kontroli terenowych i określenie możliwości administracyjnych realizacji takich działań. OTOP działa we współpracy z właścicielami terenów, które wspieramy, zarówno prywatnymi jak i Skarbem Państwa. Równoważymy więc potrzeby i wymogi ochrony przyrody z oczekiwaniami i zobowiązaniami poszczególnych właścicieli, możliwościami administracyjnymi i wymogami prawnymi. Efekt jest już widoczny w terenie, bowiem na dwóch obszarach zastawki powstały, a ich praca wspomaga zachowanie właściwego uwodnienia okolicznych łąk.

Holeszów

Najpierw zastawki wybudowano w okolicy miejscowości Holeszów, na rowach wśród łąk w dolinie rzeki Hanny. To rozległy kompleks na podłożu torfowym, poprzecinany siecią rowów melioracyjnych. Dawniej układ ten miał pełnić rolę nawadniająco-odwadniającą, jednak z czasem pozostał tylko swobodny odpływ wody. Już na pierwszych zdjęciach widać, że dzięki piętrzeniu woda zostaje w rowach, a otaczający grunt będzie w nią bardziej zasobny. To dobrze wróży na sezon lęgowy ptaków. W toku projektu na tych łąkach obserwowano wodniczki, w 2018 i 2021 roku śpiewały tu 2-3 samce. Warto podkreślić, że ten obszar nie jest objęty żadną z ustawowych form ochrony przyrody.

Ze względu na warunki terenowe i lokalizację obiektów, dwie spośród trzech wybudowanych tu zastawek to obiekty drewniane, trzecia zaś, która łączy się z przepustem pod lokalną drogą, to konstrukcja betonowa. Każda z zastawek ma możliwość regulacji piętrzenia za pomocą dębowych szandorów.

Łąki w Holeszowie. Fot. Krzysztof Stasiak

Zastawka drewniana w Holeszowie. Fot. Krzysztof Stasiak

Zastawka drewniana w Holeszowie. Fot. Krzysztof Stasiak

Zastawka betonowa w Holeszowie. Fot. Krzysztof Stasiak

Kamień

W kolejnym etapie wybudowano dwie zastawki betonowe, które znalazły się na głębokich rowach na płacie torfowiska niedaleko miejscowości Kamień. Historia tego miejsca to walka o cenny przyrodniczo płat łąk trzęślicowych i kłoci wiechowatej na płytkim pokładzie torfowiska węglanowego. Właśnie ze względu na płytkie pokłady torfu, pod którymi znaleźć można skałę macierzystą, zdecydowano się na zastawki betonowe. Obecnie większość terenu należy do Skarbu Państwa i jest zarządzana przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Lublinie, dzięki czemu możliwe jest prawidłowe gospodarowanie i utrzymanie obszaru, dodatkowo objętego ochroną w ramach sieci Natura 2000. Jednak zanim teren został wykupiony, poprzedni właściciel pogłębił tam dwa istniejące rowy. To na nich, dzięki staraniom OTOP pojawiły się zastawki. Niesie to nadzieję na ustabilizowanie poziomu wody na torfowisku, mamy nadzieję, że przyczyni się to do jego odbudowy. Choć najcenniejszymi przedmiotami ochrony są tam rzadkie motyle, liczymy, że także ptaki skorzystają z naszej pracy.

Pełen wody rów w Kamieniu. Fot. Krzysztof Stasiak

Zastawka w Kamieniu tuż po oddaniu do użytkowania. Fot. Krzysztof Stasiak

W oddali torfowisko Kamień. Fot. Krzysztof Stasiak

Sezon w pełni – Kamień. Fot. Krzysztof Stasiak

Krowie Bagno

Obecnie trwają prace związane z budową zastawek w trzeciej lokalizacji – na Krowim Bagnie, niedaleko Poleskiego Parku Narodowego. W okolicach zarastającego jeziora Laskiego, na otaczających je rowach, powstaje pięć drewnianych zastawek, które mają pomóc w stabilizacji i równomiernym rozdysponowaniu wody na całym obszarze. To również wyjątkowy obszar, symbol starań o odtworzenie dawnych warunków przyrodniczych. Teren objęty jest ochroną w ramach sieci Natura 2000. W przeciągu ostatnich lat jego właściciel wykonał ogromną pracę polegającą na usunięciu drzew i krzewów i przywróceniu otwartego krajobrazu. Obecnie łąki i torfowisko w niecce jeziora są koszone zgodnie z harmonogramem właściwych pakietów rolnośrodowiskowo-klimatycznych, a w 2019 roku obserwowaliśmy tu dwa śpiewające samce wodniczki. Było to pierwsze po wieloletniej przerwie stwierdzenie tego gatunku na niegdyś jednym z największych torfowisk w Polsce. Budowane obecnie zastawki pozwolą na lepsze uwodnienie dużego obszaru wokół jeziora Laskiego i zabezpieczą go przed wahaniami poziomu wody. Tym razem lżejsze, drewniane zastawki są dostosowane do torfowo-gytiowego podłoża, w którym trudno byłoby zakotwiczyć ciężką, betonową konstrukcję.

Zmierzch nad Krowim Bagnem. Fot. Krzysztof Stasiak

Torfowisko na jez. Laskim, Krowie Bagno. Fot. Krzysztof Stasiak

Zima 2021/2022 jest obfita w wodę, liczymy więc, że pierwsza wiosna z zastawkami na tych terenach również taka będzie. Mamy nadzieję, że zapas zgromadzony wiosną pozwoli na dobre uwodnienie terenu, a zatrzymywanie odpływu przez zastawki da torfowiskom szansę na rozwój.

Na koniec kilka słów o… pieniądzach. W zestawieniu czynników, które doprowadziły do powstania zastawek to jeden z ważniejszych. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Projektu „Wzmocnienie południowo-wschodniej metapopulacji wodniczki (Acrocephalus paludicola) w Polsce, realizowanego w latach 2017-2021 jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, w ramach osi priorytetowej II Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, działanie 2.4. W ramach współpracy otrzymaliśmy także dofinansowanie od Kopalni Węgla Kamiennego Bogdanka.

I, choć na końcu, to wcale nie oznacza, że mało ważni! Przeciwnie – drodzy naszym sercom Patroni i Wspierający naszą pracę, którzy poprzez zbiórkę i wsparcie w ramach akcji #RatujmyWodniczkę na Patronite uczestniczą w tym przedsięwzięciu:

Bardzo Wszystkim dziękujemy!

Wodniczka. Fot. Zymantas Morkvenas

Tekst: Krzysztof Stasiak

Opublikowano: 10.03.2022