Brak wsparcia dla przejścia na zrównoważone rolnictwo w Europie | Ocena BirdLife International

Kolejne podsumowanie propozycji rozwiązań dla wspólnej polityki rolnej przedstawionych przez kraje członkowskie nie napawa optymizmem. Tym razem z 6 innymi partnerami BirdLife International przedstawiamy najważniejsze zastrzeżenia i obawy związane z planami strategicznymi dla wspólnej polityki rolnej na lata 2023-2027 przesłanymi przez nasze kraje do Komisji Europejskiej. Ostanie miesiące reformy WPR to dla nas ostatni moment, by apelować o zmiany, które pozwolą na tak ważne w obliczu kryzysu różnorodności biologicznej i zmian klimatycznych przejście na zrównoważone rolnictwo.

Reforma WPR na lata 2023–2027 – dlaczego jest taka ważna?

Od kilku lat szczegółowo śledzimy w OTOP to, jak reforma wspólnej polityki rolnej na lata 2023–2027, odpowiada na zagrożenia związane z kryzysem różnorodności biologicznej i klimatycznym, a co za tym idzie jak uwzględnia różne cele środowiskowe UE, w tym – w szczególności – cele strategii na rzecz różnorodności biologicznej 2030. Nasze analizy prowadzimy zarówno w ramach krajowej koalicji „Rolnictwo dla Przyrody” (np. Czy polska polityka rolna odpowie na wyzwania unijnego Zielonego Ładu? – OTOP), jak i w międzynarodowym zespole partnerów BirdLife International (np. Ekoschematy nowej WPR nie tak zielone, jak oczekiwano – OTOP).

Dlaczego to takie ważne?

Przypomnijmy, że wspólna polityka rolna UE to ogół regulacji sektora rolnego, których celem jest wsparcie dochodu rolników, ale także zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, przeciwdziałanie zmianom klimatu i ochrona krajobrazu rolniczego. Jest to jedna z najważniejszych polityk wspólnoty, na którą przeznacza się obecnie (i nadal będzie się przeznaczać) około 1/3 budżetu UE. Od 2023 roku wdrażanie polityki w poszczególnych krajach regulować będą plany strategiczne. Dokumenty te powinny były zostać przedłożone Komisji Europejskiej przez poszczególne ministerstwa odpowiedzialne za rolnictwo do końca 2021 r.

Budżet wspólnej polityki rolnej na tle całkowitego budżetu Unii Europejskiej w 2019 r.

Najważniejsze zastrzeżenia w odniesieniu do planów strategicznych

Reforma dobiega końca i pozostało kilka ostatnich tygodni, może miesięcy, na zgłaszanie ewentualnych zastrzeżeń i niedociągnięć planów strategicznych. Komisja Europejska przeanalizowała zawartość tych dokumentów i odniosła się do nich w tzw. listach obserwacyjnych (observation letters), które przesłane zostały do poszczególnych krajów. Dokumenty te upublicznione zostaną wraz z odpowiedziami ministrów rolnictwa z końcem kwietnia. Natomiast my już teraz zachęcamy do zapoznania się ze szczegółową opinią na temat najważniejszych zastrzeżeń i niedociągnięć planów strategicznych, sporządzoną przez organizacje pozarządowe z siedmiu krajów członkowskich: Austrii, Cypru, Niemiec, Włoch, Holandii, Słowenii i Hiszpanii. Wszystkie organizacje, które uczestniczyły w przedsięwzięciu, są partnerami BirdLife International.

Gleba po orce. Fot. Justyna Choroś

Najważniejsze zastrzeżenia, które dotyczą wszystkich siedmiu przeanalizowanych planów strategicznych, to:

• fundusze WPR (zwłaszcza dobrowolne wsparcie powiązane z produkcją, wsparcie inwestycyjne, ale także program rolno-środowiskowo-klimatyczny i ekoschematy) będą z dużym prawdopodobieństwem wspierać intensyfikację rolnictwa (tak samo jak dotychczas), dotować sektor hodowlany i wspierać działania, które mogą być szkodliwe dla środowiska. Dalsze istnienie dotacji szkodliwych dla środowiska jest niedopuszczalne, bo blokuje zasoby, które mogłyby być wykorzystane na działania pozytywne zarówno dla przyrody jak i samej gospodarki rolnej (w tym zajmujących się nią osób i konsumentów);
• słaba warunkowość – zestaw norm, których muszą przestrzegać wszyscy rolnicy otrzymujący bezpośrednie dopłaty obszarowe – nie zapewnia odpowiedniej ochrony wód, terenów podmokłych i torfowisk, a także nie zapewni, że w gospodarstwach rolnych będzie dostatecznie dużo przestrzeni zostanie „oddane” przyrodzie. Wynika to z nieodpowiednich ram unijnych, które dopuszczają szereg odstępstw od podstawowych norm, a także z mało ambitnego wdrażania ich na poziomie krajowym;
• ekoschematy – nowe dobrowolne praktyki przyjazne dla klimatu i środowiska, za wdrażanie których rolnicy otrzymywać będą dodatkowe rekompensaty – co do zasady nie będą korzystne dla środowiska. A taki miał być ich podstawowy cel – miały one wzmacniać zieloną architekturę polityki rolnej i umożliwić efektywne wdrażanie jej środowiskowych dążeń. Znaczna część środków w ramach ekoschematów (a przypomnijmy na ekoschematy przeznczone zostanie 25% budżetu I filaru WPR) wspierać będzie nieskuteczne działania lub praktyki o wątpliwych korzyściach dla środowiska. Część z nich może być nawet szkodliwa. Nawet jeśli niektóre z nich uznane zostały za dobrze zaprojektowane, są one zazwyczaj niedofinansowane, co oznacza, że przeznaczone zostanie na nie zbyt mało środków, by mogły doprowadzić do istotnej w skali kraju zmiany. Szczegółowo o prawdopodobnej porażce w zakresie ekoschematów pisaliśmy już w 2021 r. (patrz TUTAJ), obecnie potwierdzone zostały ówczesnej obawy;
• w wielu krajach program rolno-środowiskowo-klimatyczny, podobnie jak ekoschematy, wspierać będzie przede wszystkim działania o wątpliwej efektywności w zakresie ochrony środowiska, podczas gdy skuteczne rozwiązania są niedofinansowane lub nieatrakcyjne dla rolników. Wydaje się więc, że 35% środków w ramach drugiego filaru, które przeznaczane będzie na interwencje PRŚK, w skali całej UE tylko w niewielkim stopniu przyczyni się do ochrony środowiska i klimatu.

Polski plan strategiczny nie pomoże polskim rolnikom w transformacji

Polski plan strategiczny niestety nie wyróżnia się na tle planów innych krajów i do tyczy go większość z powyższych ogólnych zastrzeżeń. Również u nas nie zaoferowano rolnikom istotnego wsparcia w przechodzeniu na zrównoważone rolnictwo. OTOP zwrócił między innymi uwagę na to, że połowa z zaproponowanych w Polsce ekoschematów nie przyniesie pozytywnych efektów dla środowiska. Aż 60% z 3,81 mld euro przeznaczonych na ekoschematy wspierać będzie praktyki, które:

• już istnieją i uznane zostały za nieefektywne (tj. Zróżnicowana struktura upraw, Międzyplony ozime/Wsiewki śródplonowe),
• będą powielać lub nieznaczne wykraczać ponad podstawowe normy (np. Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia) lub
• których efektywność już teraz jest kwestionowana (np. uprawa bezorkowa lub system integrowanej produkcji roślin).

Ponadto podniesiono potrzebę wzmocnienie dobrowolnych działań na rzecz różnorodności biologicznej. W polskim krajobrazie rolniczym z każdym rokiem ubywa obszarów wspierających różnorodność biologiczną. Cel 10% przestrzeni dla przyrody na gruntach rolnych nie zostanie jednak osiągnięty, jeśli nie zostaną zwiększone cele i budżet działań wspierających tworzenie i zachowanie tego typu obszarów. Dotyczy to miedzy innymi ekoschematu Przeznaczenie 7% GO w gospodarstwach rolnych na obszary nieprodukcyjne i działania PRŚK Wieloletnie pasy kwietne. Cały dokument dotyczący polskiego planu strategicznego znajduje się TUTAJ.

To nie koniec posumowań. W kolejnych tygodniach przeprowadzone, podsumowane i opublikowane zostaną wyniki szczegółowych analiz planów strategicznych pod kątem uwzględnienia w nich konkretnych celów unijnej strategii różnorodności biologicznej 2030, takich jak:

• potrzeba przywrócenia na co najmniej 10 % użytków rolnych elementów krajobrazu sprzyjających różnorodności biologicznej (tzw. obszarów nieprodukcyjnych);
• konieczność objęcie ochroną ścisłą bogatych w węgiel ekosystemów (w tym powiązanych z gospodarką rolną), takich jak tereny podmokłe i torfowiska czy użytki zielone.

OTOP bierze udział i w tych działaniach, podobnie jak tutaj wraz z innymi partnerami BirdLife, wkrótce będziemy informować o wynikach tych analiz.

Źródła:

BirdLife on the CAP strategic plans: Transition to sustainable agriculture nowhere to be found

Uwagi OTOP na temat polskiego planu strategicznego

Wszystkie opracowane listy obserwacyjne (po angielsku):

BirdLife Austria’s observations on the Austrian CAP strategic plan

BirdLife Cyprus’ observations on the Cypriot CAP strategic plan

NABU’s (BirdLife in Germany) observations on the German CAP strategic plan

LIPU’s (BirdLife in Italy) observations on the Italian CAP strategic plan

VBN’s (BirdLife in the Netherlands) observations on the Dutch CAP strategic plan

OTOP’s (BirdLife in Poland) observations on the Polish CAP strategic plan

DOPPS’s (BirdLife in Slovenia) observations on the Slovenian CAP strategic plan

SEO/BirdLife Spain’s observation on the Spanish CAP strategic plan

Tekst: Aleksandra Pępkowska-Król

Opublikowano: 13 kwietnia 2022