Czy niewykorzystane przez rolników środki PROW przyczynią się do niszczenia rzek?

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi planuje przeznaczyć zaoszczędzone dotychczas środki z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 miedzy innymi na inwestycje związane z przeciwdziałaniem powodziom i suszom. Eksperci i ekspertki z Fundacji WWF oraz Koalicji Ratujmy Rzeki dotarli do listy 195 takich inwestycji, które, z wykorzystaniem tych środków, ma przeprowadzić Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Wstępna ocena zaplanowanych przedsięwzięć nie pozostawia wątpliwości – ich przeważająca część ma potencjalnie negatywny wpływ na środowisko. Koalicja Ratujmy Rzeki apeluje o transparentną ocenę planowanych inwestycji.

Niewykorzystane jak dotąd środki Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (dalej PROW 2014–2020) Polska może wydatkować jeszcze do końca 2025 roku. Zdecydowano, że  zostaną one przeznaczone między innymi na inwestycje związane ze zwiększaniem możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w zlewniach rolniczych (poddziałanie „Wsparcie na inwestycje związane z rozwojem, modernizacją i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa”, operacja „Zarządzanie zasobami wodnymi”,). W maju 2023 roku eksperci i ekspertki z Fundacji WWF oraz z Koalicji Ratujmy Rzeki dotarli do listy 195 inwestycji, które planuje przeprowadzić Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie za kwotę około 1 mld złotych pochodzącą właśnie z tego programu.

Biorąc pod uwagę negatywne doświadczenia z wykorzystaniem środków PROW na inwestycje hydrotechniczne w przeszłości oraz wątpliwości, jakie budzi metodyka wyboru przedsięwzięć do finansowania w ramach budżetu na lata 2014–2020, postanowiono przyjrzeć się szczegółowo planowanym obecnie zadaniom i przeprowadzono dla nich wstępną ekspercką ocenę odziaływania na środowisko.

W ramach zaplanowanych 195 inwestycji wykonanych ma zostać co najmniej 205 przedsięwzięć hydrotechnicznych. Wynik ekspertyzy nie pozostawia wątpliwości, co do ich wpływu na środowisko. Czytamy w niej:

Wśród [zaplanowanych] przedsięwzięć hydrotechnicznych największy udział mają budowle piętrzące wodę w korycie cieku – 137 przedsięwzięć (72% wszystkich zidentyfikowanych przedsięwzięć hydrotechnicznych). Jest to rodzaj przedsięwzięcia hydrotechnicznego silnie negatywnie wpływającego na środowisko. Wśród przedsięwzięć o silnym negatywnym wpływie na środowisko występują również regulacje koryta cieku oraz budowa zbiorników zaporowych (po 8 przedsięwzięć, po 6%). Zaledwie jedno przedsięwzięcie hydrotechniczne będzie pozytywnie oddziaływało na środowisko: jest to przebudowa koryta cieku zamkniętego w rurociąg na otwarte koryto. W przypadku pozostałych przedsięwzięć hydrotechnicznych można oczekiwać potencjalnie negatywnego wpływu na środowisko. Wśród głównych rodzajów spodziewanego negatywnego odziaływania […] dominują: przerwanie lub pogorszenie ciągłości ekologicznej cieku oraz pogorszenie stanu hydromorfologicznego koryta cieku – łącznie 95% przypadków […].

W ekspertyzie czytamy także:

W ramach wdrażania w naszym kraju Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) cieki, zarówno naturalne (rzeki i potoki) oraz sztuczne (kanały) powinny być tak zarządzane, aby osiągnęły dobry stan ekologiczny albo dobry potencjał ekologiczny wód, który może wymagać spontanicznej lub indukowanej przez człowieka renaturyzacji. W uproszczony sposób wyrazić to można potrzebą umożliwienia (w przypadku mało przekształconych cieków) lub uruchomienia (poprzez działania stymulujące i naprawcze w przypadku cieków przekształconych) naturalnych procesów korytotwórczych.

W ten sposób podkreślono fakt, że aby osiągnąć dobry stan wód, do czego zobowiązuje nas Ramowa Dyrektywa Wodna, musimy zadbać nie tylko o ich stan chemiczny, ale również o właściwy stan składowych biologicznych (np. ichtiofauny), a także odpowiedni stopień naturalności przebiegu. Dlatego tak ważne są właściwy zakres i sposób zarządzania wodami, a finansowanie omawianych inwestycji musi być wstrzymane przynajmniej do czasu wykonania rzetelnych i transparentnych ocen oddziaływania na środowisko wszystkich planowanych zadań. Oceny te muszą obejmować również alternatywne sposoby (z zakresu retencji naturalnej i zielono-błękitnej infrastruktury) osiągnięcia celu poszczególnych zadań.

W sierpniu 2023 r. Koalicja Ratujmy Rzeki i kilkanaście innych koalicji i organizacji pozarządowych zaapelowało o pilne przeprowadzenie transparentnej, z udziałem ekspertek i ekspertów Komisji Europejskiej i oraz osób reprezentujących  organizacje ekologiczne, szczegółowej weryfikacji planowanych 195 inwestycji. Wniosek o to wraz z wynikami ekspertyzy przekazany został do poniższych instytucji:

• Wody Polskie,
• Ministerstwo Infrastruktury,
• Ministerstwo Klimatu i Środowiska,
• Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Pod wnioskiem podpisały się:

• Koalicja Ratujmy Rzeki
• Koalicja Rolnictwo dla Przyrody
• Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
• Centrum Ochrony Mokradeł
• Fundacja EkoRozwoju
• Fundacja Frank Bold
• Fundacja Greenmind
• Fundacja Hektary dla Natury
• Fundacja WWF Polska
• Fundacja Zielone Światło
• Klub Przyrodników
• Sekcja Przyjaciół Raby PZW Koło Raba
• Stowarzyszenie ekologiczne Eko –Unia
• Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne Klub Gaja
• Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Gowienicy
• Zielone Wiadomości

Z ekspertyzą „Wstępna ocena oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć hydrotechnicznych, których finansowanie będzie pochodziło ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014–2020” można się zapoznać TUTAJ.

Opracowanie: Aleksandra Pępkowska-Król