Wizyta studyjna na Torfowiskach Orawsko-Nowotarskich

Ochrona torfowisk jest nierozerwalnie związana z ochroną awifauny. Torfowiska wysokie i przejściowe, charakterystyczne dla Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, są ważnymi siedliskami lęgowymi m.in. dla cietrzewia (Lyrurus tetrix), kszyka (Gallinago gallinago). To gatunki, które są wskaźnikami stanu ekosystemów mokradłowych, ściśle związane z otwartymi i półotwartymi przestrzeniami bagiennymi. Degradacja tych siedlisk prowadzi bezpośrednio do zaniku ich populacji.

Pod koniec maja wraz ze studentami Instytutu Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego, we współpracy z Klubem Przyrodników i Nadleśnictwem Nowy Targ, odbyliśmy wizytę terenową. Odwiedziliśmy dwa torfowiska wysokie – Baligówkę i Bór na Czerwonem. Zwracaliśmy uwagę na różnice w stanie siedlisk i skuteczności podejmowanych działań ochronnych, rozmawialiśmy o obserwacji gatunków wskaźnikowych oraz o możliwości działań hydrotechnicznych, które wspierają procesy renaturyzacyjne torfowisk. Zwracaliśmy uwagę na badania terenowe, które są niezbędne dla prowadzenia rzetelnego monitoringu i adaptacyjnego zarządzania obszarami chronionymi.

Studenci UJ, którzy brali udział w wizycie studyjnej, są uczestnikami programu międzynarodowego – tworzą grupę składającej się z osób studiujących w Polsce, a także studentów z Kazachstanu i Australii. To ważny kontekst, ponieważ udział międzynarodowej grupy pozwolił na wymianę doświadczeń i szerszą dyskusję o globalnym znaczeniu ochrony torfowisk i mokradeł.

Baligówka i Bór na Czerwonem to dwa ważne torfowiska wysokie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, które – choć podobne pod względem genezy – różnią się stanem zachowania i skalą działań ochronnych.

Oba torfowiska na mocy dyrektyw siedliskowej i ptasiej znajdują się na obszarze sieci Natura 2000, w którym ochronie podlegają m.in.:
7110* – *Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), siedlisko priorytetowe
7120 – Torfowiska wysokie zdegenerowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji,
7140 – Torfowiska przejściowe i trzęsawiska,
91D0* – *Bory i lasy bagienne, siedlisko priorytetowe

Bór na Czerwonem

Bór na Czerwonem jest rezerwatem przyrody o powierzchni liczącej dziś ok. 114,7 ha (z otuliną 68 ha).Został powołany do życia w roku 1925 jako „rezerwat torfowiskowy, przeznaczony na cele naukowo-doświadczalne”, a w 2018 roku został wpisany na listę Ramsar (teren wodno-błotny o znaczeniu międzynarodowym). Obejmuje dobrze zachowaną kopułę torfowiska wysokiego, w otoczeniu bagiennych borów górskich i podlega ochronie czynnej. Jego warunki hydrologiczne są stabilne, ale wymagają monitoringu. W ostatnim czasie zrealizowano tam szereg działań ochronnych (usunięto niepożądane drzewa, zablokowano rowy odwadniające, wypełniając je biomasą z usuniętych drzew, etc.). Wraz ze studentami oglądaliśmy i ocenialiśmy ich skutki.

Baligówka

Z kolei Baligówka to torfowisko, na którym mamy do czynienia z większym  stopniem zdegradowania, wynikającym z wcześniejszej eksploatacji i podejmowanych tu działań odwadniających. Obecnie jest miejscem renaturyzowanym. W ramach projektu LIFE MultiPeat – zbudowano przetamowania służące wzmocnieniu retencji wodnej. Podczas wizyty studyjnej przeprowadzone zostało pokazowe badanie stanu nawodnienia z wykorzystaniem automatycznych rejestratorów poziomu wody typu DIVER. Urządzenia te umożliwiają uzyskiwanie danych o zmianach zwierciadła wody w torfie w cyklu dobowym i sezonowym, co jest kluczowe dla oceny efektywności działań retencyjnych oraz planowania kolejnych etapów prac.

Torfowisko Baligówka jest obszarem, na którym OTOP we współpracy z Klubem Przyrodników prowadzi aktywne działania nawadniające, mające na celu przywrócenie naturalnych procesów torfotwórczych oraz odbudowę siedlisk kluczowych dla ochrony awifauny bagiennej. Więcej o tych działaniach można przeczytać tutaj: https://otop.org.pl/2024/12/12/otop-i-klub-przyrodnikow-nawadniaja-torfowiska-w-kotlinie-orawsko-nowotarskiej/.

Zdjęcia z wizyty terenowej: Magdalena Gościniak i Krzysztof Basista