OTOP i Klub Przyrodników nawadniają torfowiska w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej

Torfowiska wysokie to jedne z najcenniejszych siedlisk przyrodniczych w naszym kraju. Jednak wiele z nich powoli zamiera. Przyczynia się do tego ich znaczne odwodnienie, wynikające z trwającej od dawna działalności człowieka – rowy odwadniające miały w przeszłości ułatwić wydobycie torfu. Choć dziś w większości miejsc kopalina nie jest już wydobywana, to rowy pozostały i nadal przyczyniają się do degradacji. Ważne są również postępujące zmiany klimatu i coraz mniejsza ilość wód opadowych. Do tego, paradoksalnie, zniszczone (osuszone) torfowiska są jednym z istotnych źródeł emisji gazów cieplarnianych.

Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków i Klub Przyrodników w porozumieniu z Urzędem Miasta i Gminy Czarny Dunajec (o współpracy z gminą pisaliśmy tutaj), realizują międzynarodowy projekt LIFE MultiPeat. Celem działań projektu jest odtworzenie zdegradowanych torfowisk w pięciu europejskich krajach. W Polsce jako miejsce realizacji projektu wybrane zostały właśnie czarnodunajeckie torfowiska wysokie objęte ochroną w ramach sieci Natura 2000. Powołany tu obszar Natura 2000 PLC120003 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie, oprócz wyjątkowych ekosystemów torfowiskowychi, chroni zbiorowiska półnaturalnych łąk i wiele gatunków zwierząt, w tym sztandarowego dla regionu cietrzewia.

W pierwszym etapie projektu wykonano m.in. monitoring hydrologiczny oraz przeprowadzono inwentaryzację istniejących rowów melioracyjnych. Wykorzystując te dane, zaplanowano system przetamowań, których celem jest znaczące ograniczenie odpływu wody z trzech kopuł – torfowisk Baligówka, Bór za Lasem oraz Las Kaczmarka. Po kilku latach prac przygotowawczych, w październiku i listopadzie 2024 r., zrealizowane zostało pierwsze działanie ochronne – montaż przetamowań. W 151 miejscach oznaczonych na szczegółowych mapach powstały blokady o różnej szerokości i konstrukcji (drewnianej lub drewniano-ziemnej).

Wcześniej suche rowy, po wybudowaniu przetamowań natychmiast zapełniają się wodą. I to był cel działania. Zdjęcie: Tomasz Wilk

Kopułę torfowiska Baligówka, na której w przeszłości eksploatowano torf, przecina gęsta sieć rowów odwadniających. Wydobycia torfu nie prowadzi się tu już od dawna, ale rowy nigdy nie zostały zlikwidowane. I choć część z nich z czasem znacząco się wypłyciła, ucieczka wody z kopuły nadal w niektórych miejscach jest intensywna. Przebudowa tego skomplikowanego systemu melioracyjnego wymagała montażu aż 135 przetamowań.

Kopuły torfowisk wysokich Bór za Lasem oraz Las Kaczmarka to pozostałość jednej większej kopuły, która w przeszłości w wyniku eksploatacji torfu została znacząca zmniejszona i rozdzielona na dwie części. Tutaj najważniejsze było zablokowanie odpływu wody z rowów opaskowych. Działanie zostało zrealizowane poprzez blokady wykonane w odpowiednio 4 i 12 miejscach na i wokół torfowisk Las Kaczmarka i Bór za Lasem.

Kolejnym etapem prac w obszarze Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie będzie usunięcie niepożądanych drzew z kopuły torfowiska Las Kaczmarka. Prace rozpoczną się już wkrótce. Na kopułach torfowisk od początku realizacji projektu monitorujemy poziom uwodnienia (monitoring hydrologiczny), stan zachowania zbiorowisk roślinnych (monitoring botaniczny), a także emisję gazów cieplarnianych. To ważne, bo wyniki monitoringów w kolejnych latach pozwolą ocenić efektywność naszych działań renaturyzacyjnych.

Realizacja projektu pozwoli zatrzymać wodę w kopułach torfowisk i nawodnić te wrażliwe ekosystemy. Skorzysta na tym przyroda – rzadkie gatunku roślin i zwierząt. Projekt przyczyni się też do walki z efektem zmian klimatycznych, ponieważ ponowne uwodnienie torfowiska przerywa proces murszenia (degradacji) torfu, a także przywraca zdolności torfotwórcze. W konsekwencji dochodzi do znaczącej redukcji emisji dwutlenku węgla (najważniejszego z gazów cieplarnianych) pochodzącej z rozkładającego się torfu, a także do sekwestracji (gromadzenia) węgla w nowopowstających warstwach. Nawodnione torfowiska to także korzyści dla ludzi. Działają one bowiem jak gąbka –  chłonąc nadmiar wody w okresach obfitych opadów magazynują ją i przeciwdziałają podtopieniom. Natomiast w okresach, kiedy brakuje deszczu, oddają wodę sąsiadującym z nimi obszarom, łagodząc w ten sposób skutki susz. Tak więc nakłady ponoszone na ochronę torfowisk wracają w postaci wielu istotnych usług ekosystemowych i się nam ze wszech miar opłacają!

Numeryczny model wysokości torfowiska Baligówka z zaznaczonymi przetamowaniami, które powstały w ramach projektu Life MultiPeat.

Tekst: Aleksandra Pępkowska-Król, Tomasz Wilk, Dorota Horabik (Klub Przyrodników)