O rezerwacie
Rezerwat OTOP Karsiborska Kępa jest pierwszym rezerwatem należącym do naszej organizacji i jednym z pierwszych rezerwatów społecznych w Polsce. Położony jest na wyspie o tej samej nazwie, będącej jedną z 44 wysp Delty Świny w ujściu Odry. Powołaliśmy go do ochrony:
- wodniczki – najrzadszego i zarazem jedynego globalnie zagrożonego gatunku z rzędu wróblowych żyjącego w kontynentalnej części Europy,
- ptaków siewkowych (łąkowych), których liczebność w ostatnich latach gwałtownie maleje w związku ze zmianami użytkowania ich siedlisk,
- solnisk nadmorskich – siedliska przyrodniczego ze specyficzną roślinnością nadmorską.
Rezerwat OTOP Karsiborska Kępa ma powierzchnię 197,52 ha i składa się z terenów należących do OTOP (177,60 ha) oraz terenów dzierżawionych od Skarbu Państwa (19,92 ha). Trzon rezerwatu stanowią grunty na wyspie. W jego skład wchodzi także kilkuhektarowa wyspa Bielawka – położona na północny-zachód od Kępy oraz dwie podobne wielkością wyspy: Ostrówek i Wola Kępa leżące w nurcie Świny, na wschód od Kępy. Całość rezerwatu jest częścią ostoi ptaków i bioróżnorodności o randze międzynarodowej (Important Bird and Biodiversity Areas) o nazwie „Delta Świny”, a także ostoi ptasiej sieci Natura 2000 „Delta Świny” i ostoi siedliskowej „Wolin i Uznam”.
Karsiborska Kępa wita odwiedzających widokiem rozległych, otwartych przestrzeni pastwisk i łąk. Wyspa wyróżnia się spośród innych wysp Delty tym, że przez dziesięciolecia wykorzystywana była rolniczo jako obszar pastwiskowy. Jest otoczona wałem przeciwpowodziowym zbudowanym na początku XX wieku. Płaską równinę wnętrza wyspy pokrywa mozaika niskiej, słonolubnej roślinności łąkowej i płatów szuwaru trzcinowego oraz turzycowisk. W zachodniej części rezerwatu znajdują się solniska nadmorskie, które są siedliskiem ptaków siewkowych, natomiast we wschodniej części znajdziemy turzycowiska przerośnięte szuwarem trzcinowym – będące historycznym i nadal potencjalnym siedliskiem lęgowym wodniczki.
Historia rezerwatu
Historia użytkowania gruntów wyspy Karsiborskiej Kępy liczy sobie bez mała 200 lat. Ze względu na bliskie położenie stanowiła zaplecze dla położonej na południe wsi Karsibór. Już w latach 20.-30. XX wieku przystosowano wyspę do wypasu zwierząt wznosząc okalający ją wał i budując sieć rowów melioracyjnych i stację pomp. Okres ten był najprawdopodobniej czasem najbardziej intensywnego wykorzystania wyspy przez człowieka. Po drugiej wojnie światowej teren Karsiborskiej Kępy był wykorzystywany ze zmienną intensywnością, przy czym chyba największe nasilenie wypasu (do 450 zwierząt) miało miejsce w latach 70., gdy na wyspie gospodarowała Spółdzielnia Produkcyjna “Ognica”. Od końca XX w. intensywność gospodarowania na wyspie znacznie zmalała. Obecnie, poza OTOP, na wyspie gospodarują nieliczni właściciele prywatni. Istnieje plantacja trzciny, a w użyciu jest co najwyżej kilkanaście hektarów pastwisk, na których jeszcze są wypasane zwierzęta hodowlane. Rowy melioracyjne zamuliły się i zarosły trzciną – na łąkach i pastwiskach zwiększyły zasięg zwarte trzcinowiska. Jeszcze na początku lat 70. pokrywały one tylko około 1/4 powierzchni pastwisk, a dzisiaj są na ponad połowie powierzchni. Proces zmiany struktury i fizjonomii roślinności zaczął zagrażać wodniczce, ptakom siewkowym i słonawom nadmorskim.
Dzięki finansowemu wsparciu firmy Swarovski Optik z Austrii, w 1993 roku udało się zakupić ponad 170 hektarów gruntów i utworzyć jeden z pierwszych społecznych rezerwatów przyrody w Polsce. Bezpośrednim bodźcem do powołania własnego rezerwatu na Karsiborskiej Kępie były wyniki badań nad ornitofauną, jakie przeprowadzono w jej okolicy na początku lat 90. XX wieku. Badania wykazały występowanie stosunkowo dużej populacji lęgowej wodniczki oraz cennych gatunków z grupy siewkowców z biegusem zmiennym podgatunku schinzii. Szczególnie istotny był fakt zasiedlania obszaru przez wodniczkę, gdyż zarówno wtedy, jak i obecnie gatunek ten jest jednym z najbardziej zagrożonych wymarciem ptaków wróblowych kontynentalnej Europy.
Największe zagrożenia dla przyrody chronionej w rezerwacie stanowią:
- porzucanie tradycyjnych dla tego miejsca metod gospodarowania rolnego, czyli wypasu krów i koni,
- rozwój ruchu turystycznego, w efekcie którego coraz więcej osób penetruje w sposób niekontrolowany całą przestrzeń wyspy
- presja drapieżników takich jak lisy, dziki, jenoty czy wrony, która może prowadzić do znacznych strat w populacji ptaków odbywających lęgi na ziemi.