Gniazda w budynkach

Ptaki w budynkach

Problem: niektóre gatunki ptaków, pierwotnie gniazdujących w dziuplach lub niszach skalnych, zdołały dostosować się do krajobrazu zmienionego przez człowieka. Obecnie ich miejsca lęgowe często znajdują się w budynkach. Dotyczy to przede wszystkim wróbli (Passer domesticus) i jerzyków (Apus apus), które gniazdują głównie w stropodachach.

W ostatnich latach w wielu miejscach w Polsce prowadzi się na szeroką skalę prace termomodernizacyjne, które same w sobie są bardzo pożyteczne – dzięki termoizolacji z budynku ucieka mniej ciepła, a to pozwala zmniejszyć zużycie energii (a tym samym obniżyć koszty ponoszone przez mieszkańców). Ocieplanie budynków polega na obłożeniu ich warstwą styropianu, co wiąże się z zatykaniem szczelin i zamykaniem otworów do stropodachów. Gdy prace prowadzone są nieprawidłowo, powodują zniszczenie ptasich lęgów lub utratę zajmowanych dotychczas siedlisk lęgowych.

Jakich gatunków to dotyczy? Poza jerzykami i wróblami w budynkach może gniazdować jeszcze kilka innych gatunków ptaków. Do najczęściej spotykanych należą: gołąb miejski (Columba livia forma urbana), mazurek (Passer montanus), kawka (Corvus monedula), oknówka (Delichon urbicum), szpak (Sturnus vulgaris) i pustułka (Falco tinnunculus). Z tej grupy, stropodachy może zamieszkiwać gołąb miejski (przy średnicy otworów wlotowych powyżej 10 cm) i kawka (przy średnicy powyżej 8 cm). Różne nisze i wnęki w murze chętnie zasiedla pustułka. Oknówka buduje gniazda z błota/gliny i umieszcza je np. w górnej framudze okna lub pod daszkiem w rogu balkonu.

Jak powinny wyglądać prawidłowo przeprowadzone prace?

Planując prace remontowe, inwestor powinien uzyskać ekspertyzę ornitologiczną. Inwentaryzacja powinna być prowadzona tak, żeby móc ocenić rzeczywistą obecność ptaków, czyli w sezonie lęgowym poprzedzającym prowadzenie prac, i najlepiej być zaktualizowana przed samym remontem. Zadaniem eksperta ornitologa jest określenie:

czy w budynku gniazdują ptaki (jeśli tak, to jakie, gdzie i w jakiej liczbie),
czy obecne są miejsca, w których ptaki mogą potencjalnie gniazdować,
jakich metod należy użyć dla zapewnienia braku zwierząt w budynku w momencie rozpoczęcia prac,
jakie działania kompensacyjne można zastosować.

Przed przystąpieniem do prac konieczne jest: zabezpieczenie wszystkich miejsc, do których ptaki mogłyby się dostać i zostać później zamurowane oraz uzyskanie odpowiednich zezwoleń. Prace zabezpieczające należy prowadzić w okresie pozalęgowym. Termin między 1 marca a 15 października funkcjonuje w przestrzeni publicznej jako okres lęgowy ptaków, lecz nie jest on prawnie zdefinowany i w zależności od gatunku i warunków pogodowych w danym roku różni się. Prace zabezpieczeniowe, ich termin i sposob prowadzenia, należy dostosować zatem do terminów legów gatunków ptaków, których obecność wykazały obserwacje w trakcie ekspertyzy i do aktualnych warunków. Należy też wziąć pod uwagę zapis o zakazie usuwania pustych gniazd przed 16 października, zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 (Dz.U. nr 151, poz. 1220 ze zmianami) oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt , odstępstwo od którego (względy bezpieczeństwa lub sanitarne) wymaga pisemnej zgody Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.

Ptaki zasiedlające budynki są pod ochroną gatunkową, zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. i aktualnym Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt; pod całoroczną ochroną są także ich gniazda, siedliska, schronienia. Dla umyślnego płoszenia objętych ochroną gatunkową ptaków w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych potrzebne jest zezwolenie od Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (RDOŚ). Jeśli, niezależnie od terminu prac, planowane jest również zamknięcie otworów do stropodachów lub zniszczenie innych siedlisk ptaków stwierdzonych przez ornitologa, wówczas konieczne jest również wystąpienie do RDOŚ z właściwym wnioskiem. W obu przypadkach załącznikiem do wniosku powinna być wykonana ekspertyza ornitologiczna. Dobrą praktyką, którą także RDOŚ może zalecić, jest prowadzenie prac pod stałym nadzorem ornitologicznym.

Często technicznie możliwe jest pozostawienie otwartych otworów wlotowych do stropodachów. Główna funkcja stropodachu polega na odprowadzeniu nadmiaru ciepła latem i zapewnienie odpowiedniej cyrkulacji pary wodnej w budynku – obecność gniazd nie ogranicza tej funkcji. Otwory powinny być zamykane w sytuacji, kiedy harmonogram prac przewiduje wypełnianie stropodachów fibrą celulozową, granulatem wełny mineralnej czy granulatem styropianu. W takich przypadkach działaniem kompensacyjnym jest wywieszenie w pobliżu zamkniętych otworów odpowiednich budek lęgowych. .

Interwencje w przypadku łamania prawa przy ocieplaniu budynków

Jeśli w budynku zasiedlonym przez ptaki są prowadzone prace dociepleniowe, a inwestor nie posiada odpowiednich zezwoleń z RDOŚ i GDOŚ, wówczas dopuszcza się wykroczenia przeciwko środowisku (zgodnie z art. 131 pkt 14 ustawy o ochronie przyrody). Jeśli pisklęta zostały zakratowane lub zamurowane, co uniemożliwiło ich karmienie przez dorosłych, skutkuje to ich śmiercią głodową. To z kolei kwalifikuje taki czyn jako przestępstwo zgodnie z art. 35 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt z 21 sierpnia 1997 (Dz.U nr. 106, poz. 1002 ze zmianami). Dlatego też w przypadku ociepleń prowadzonych niezgodnie z prawem, szczególnie w nagłych przypadkach (jak zamurowywanie piskląt) należy wezwać policję lub straż miejską. Funkcjonariuszom, którzy mają obowiązek przyjechać do takiego zgłoszenia, warto przekazać wydruk odpowiednich przepisów.

W przypadku spotkania się z sytuacją prowadzenia prac, które zagrażają ptakom, w pierwszej kolejności należy skontaktować się z zarządcą budynku i przedstawić sytuację. Ta sama informacja powinna zostać przekazana zarządcy pisemnie, z potwierdzeniem odbioru i datą na kopii. Informację o zagrożeniu dla ptaków należy dodatkowo przesłać listem poleconym do: Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego. W przypadku prowadzenia prac budowlanych mogących zagrozić ptakom na terenie inwestycji lub ich siedliskom, organ nadzoru budowlanego zobowiązany jest do wstrzymania przeprowadzanych prac budowlanych (pod groźbą odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 231 Kodeksu karnego (Dz.U. z 1997 Nr. 88, poz. 553, z późn. zm.) Pamiętaj także o dokumentacji zdarzenia: zdjęcia i filmy mogą być później przydatne.

Należy także pamietać, że termomodernizacje powinny stać w zgodzie z prawną ochroną nie tylko ptaków, ale i nietoperzy, które potrafią zasiedlać poddasza.

Dodatkowe informacje:

Broszura „Ptaki w mieście”

Przekazujemy w Państwa ręce broszurę „Ptaki w mieście”, która przybliży niezwykłe bogactwo zasiedlających nasze miasta ptaków. Ta publikacja zawiera najważniejsze informacje dotyczace najczęściej spotykanych w miastach gatunków. Dzięki niej dowiemy się również, jakie mają wymagania i jakie siedliska preferują. Poznamy zagrożenia wynikające z nieprawidłowo prowadzonych inwestycji oraz proste sposoby, dzięki którym można pomóc skrzydlatym mieszkańcom naszych miast. Zachęcamy do pobrania:

„Ptaki w mieście”

Publikacja dofinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkiego Fuduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku.

Ulotka „Nie mieszkasz sam. O ptakach gniazdujących w budynkach”

Prezentujemy ulotkę „Nie mieszkasz sam. O ptakach gniazdujących w budynkach”, która przedstawia wybrane gatunki ptaków związanych z budynkami. Przedstawiamy, co zagraża ptakom gniazdującym w budynkach, i jak można im pomóc, także w przypadku znalezienia ptaka rannego czy po zderzeniu z szybą.

Zachęcamy do pobrania i lektury: Ulotka „Nie mieszkasz sam” o ptakach gnieżdżących się w budynkach

Ulotka powstała w ramach projektu „Ptasia stolica. Cykl wykładów o ptakach w Warszawie”.
Projekt współfinansuje m.st. Warszawa.