Ekoschematy nowej WPR nie tak zielone, jak oczekiwano

Ekoschematy to nowe narzędzie wspólnej polityki rolnej (WPR). Pokładane są w nich duże nadzieje, bo to przede wszystkim one mają pomóc w realizacji celów unijnego Zielonego Ładu, powiązanych z gospodarką rolną. Ocena zaproponowanych dotychczas rozwiązań nie jest, niestety, optymistyczna. Zgodnie z najnowszym raportem zaledwie 19% zaproponowanych interwencji pomoże w osiągnięciu założonych w nich celów środowiskowych.

Ekoschematy – ważne nowe narzędzie WPR

Proces reformy wspólnej polityki rolnej dobiega końca. Obecnie poszczególne kraje członkowskie pracują nad propozycjami krajowych rozwiązań. Większość krajów przedstawiła już swoje plany strategiczne w tym zakresie. Teraz muszą one zostać jeszcze przedyskutowane i zatwierdzone przez Komisję Europejską. Kilka tygodni temu pisaliśmy o ogólnej ocenie planów strategicznych (patrz tutaj). Dziś chcemy przyjrzeć się rozwiązaniom zaproponowanym przez poszczególne kraje członkowskie w zakresie ekoschematów.

Ekoschematy to nowe narzędzie pierwszego filaru WPR (dopłaty bezpośrednie), w którym pokładane są bardzo duże nadzieje na pomoc w realizacji celów unijnego Zielonego Ładu, powiązanych z gospodarką rolną. Unia Europejska przedstawiła do dyspozycji zestaw (koszyk) możliwości, a od poszczególnych krajów członkowskich zależy, które z nich zostaną wybrane. Kluczem do ich doboru powinny być zdiagnozowane zagrożenia i potrzeby w zakresie rolnictwa w latach 2023–2027 w każdym kraju. Za wdrażanie zawartych w ekoschematach dobrowolnych rozwiązań wspierających różnorodność biologiczną krajobrazu rolniczego, minimalizujących wpływ rolnictwa na klimat, zmniejszających zużycie pestycydów czy poprawiających dobrostan zwierząt ,rolnicy otrzymywać będą dodatkowe płatności. W ten sposób będą mogli zwiększyć płatność bezpośrednią ponad tę, która wynika jedynie z zastosowania obowiązkowych norm dobrej kultury rolnej. Na ten cel przeznaczonych zostanie około 48,5 mld euro z funduszy UE.

Tylko 19% ekoschematów można uznać za efektywne

W listopadzie 2021 r. BirdLife International, European Environmental Bureau i WWF European Policy Office, we współpracy z organizacjami pozarządowymi z 21 krajów (w tym OTOP), przygotowały raport podsumowujący jakość zaproponowanych dotychczas ekoschematów. Stwierdzono, że spośród wszystkich poddanych ocenie interwencji, zaledwie 19% daje nadzieję na osiągnięcie założonych w nich celów środowiskowych. W przypadku 40% zapewnienie skuteczności wymaga znacznych ulepszeń, a 41% jest źle dopasowane do swoich środowiskowych celów. Natomiast za całkowicie nieakceptowalne uznano 9% ocenianych rozwiązań i określono je mianem „ekościemy”. Co więcej, wiele dobrze zaprojektowanych interwencji, które mogłyby przynieść oczekiwane rezultaty, wymaga zwiększenia założonych celów, a tym samym większego dofinansowania. Niektóre z nich będą także konkurować z mniej wymagającymi i/lub bardziej atrakcyjnymi finansowo rozwiązaniami, przez co mogą być rzadko wdrażane przez rolników.

Źródło ryciny: Raport BLI, EEB i WWF, tłumaczenie własne, https://www.birdlife.org/wp-content/uploads/2021/11/CAP-report-eco-schemes-assessment-Nov2021.pdf

Ekoschematy a cele Zielonego Ładu

W unijnym Zielonym Ładzie w odniesieniu do gospodarki rolnej założono m.in., że do 2030 roku:

• 10% powierzchni gruntów rolnych przeznaczana będzie na obszary nieprodukcyjne,
• odsetek powierzchni gospodarstw rolnych wdrażających rolnictwo ekologiczne osiągnie 25%.

Za ważny cele uznano także redukcję ilości emitowanych przez rolnictwo gazów cieplarnianych, wykorzystywanych pestycydów, nawozów a także środków przeciwdrobnoustrojowych. Cele te będzie można osiągnąć tylko wtedy, gdy państwa członkowskie wdrożą dobrze finansowane, wysokiej jakości ekoschematy.

Wyniki raportu w tym zakresie również nie są optymistyczne. Najwięcej, bo aż 14 krajów, proponuje rozwiązania pozwalające osiągnąć cel związany z zachowaniem lub tworzeniem obszarów nieprodukcyjnych, które wspierają w krajobrazie rolniczym różnorodność biologiczną, takich jak miedze, oczka wodne czy szuwary. Oznacza to jednocześnie, że aż 7 państw nie zaproponowało żadnego dobrego lub zadowalającego rozwiązania w tym zakresie. Najgorsza jest sytuacja dotycząca realizacji celu związanego  z redukcją wykorzystania środków przeciwdrobnoustrojowych, dla którego żadne państwo nie zaproponowało ekoschematu o akceptowalnej efektywności. Szczegółowo ocenę w tym zakresie obrazuje poniższa rycina.

Źródło ryciny: Raport BLI, EEB i WWF , tłumaczenie własne

Jakiej jakości ekoschematy zaproponowała Polska

Ministerstwo Rolnictw i Rozwoju Wsi zaproponowało dotychczas 17 ekoschematów odpowiadających na różnie wyzwania środowiskowe. Zaledwie trzy z nich uznane zostały za takie, które mają szansę wpłynąć na dobrą realizację celów, dla których zostały zaprojektowane. Sześć ekoschematów uznano za względnie dobre, ale wymagające ulepszenia. Wśród nich znalazł się m.in. ekoschemat dotyczący przeznaczania części gruntów ornych na obszary nieprodukcyjne. Założono bowiem, że ten ważny ekoschemat wdrożony zostanie na zaledwie 300 tys. ha gruntów ornych, co, nawet w powiązaniu z innymi obowiązkowymi lub dobrowolnymi rozwiązaniami, nie pozwoli Polsce na osiągnięcie pułapu 10% wynikającego z celów Zielonego Ładu. Z podobnego powodu tylko jako względnie dobra oceniona została interwencja Rolnictwo ekologiczne. W jej ramach wsparcie przyznane zostanie do 3,52% użytków rolnych. Jest to dalekie  od 25% zakładanych przez Zielony Ład, i tylko nieznacznie przewyższa 3,4%, które już obecnie zostało w Polsce osiągnięte (2020 r.). Za złe lub nieakceptowalne (łącznie 8 ekoschematów) uznano większość zaproponowanych przez Polskę rozwiązań, które służyć mają redukcji emisji gazów cieplarnianych i wykorzystania pestycydów.

Omawiany raport wskazuje na to, że poszczególne kraje członkowskie, w tym Polska, muszą pilnie poprawić zaproponowane ekoschematy. Ważne również, by Komisja Europejska oceniła propozycje poszczególnych krajów bardzo krytycznie, bo zatwierdzenie ich w obecnym kształcie, sprawi, że pieniądze, które wydamy na wsparcie rolnictwa przełożą się tylko w minimalnym stopniu na poprawę jakości środowiska, w którym produkowana jest żywność.

OTOP wspólnie z partnerami z Koalicji Rolnictwo dla Przyrody na początku listopada 2021 r. opublikował obszerną ocenę zaproponowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi „Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027”. Zawarliśmy w niej m.in. uwagi dotyczące niektórych najbardziej problematycznych ekoschematów (patrz tutaj). W nowym raporcie  przygotowanym przez BLI, EEB i WWF przeanalizowano bardzo szczegółowo wszystkie zaproponowane rozwiązania w niemal całej Unii Europejskiej. Zawarto w nim również rekomendacje dotyczące możliwości ulepszenia dotychczas zaproponowanych interwencji. Z jego treścią (w języku angielskim) zapoznać się można tutaj.

Tekst: Aleksandra Pępkowska-Król, Bogumiła Błaszkowska, Justyna Choroś
Opublikowano: 13.12.2021 r.

Źródła:

Will CAP eco-schemes be worth their name? An assessment of draft eco-schemes proposed by Member States. Listopad 2021, BirdLife Europe, European Environmental Bureau (EEB), and WWF European Policy Office, dostęp on-line (tekst w języku angielskim): https://www.birdlife.org/wp-content/uploads/2021/11/CAP-report-eco-schemes-assessment-Nov2021.pdf

Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027. III wersja projektu. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, listopad 2021, dostęp on-line: https://www.gov.pl/attachment/2b45501c-ccd8-4e51-8d12-d048a40cf8e2