fot. Cezary Korkosz
Nowy projekt ochrony wodniczki „LIFE4AquaticWarbler”
Nasza misja
W obliczu zmian klimatu i kryzysu bioróżnorodności ochrona i odbudowa mokradeł jest kluczowa. Jesteśmy grupą ekspertów, których łączy pasja do wodniczki i pełnych życia siedlisk. Współpracujemy ponad granicami, by powstrzymać wymieranie gatunków, dbając o mokradła – dom tych ptaków – budując zrozumienie między ludźmi i inspirując do szacunku i troski o przyrodę.
Nasza wizja
Tętniąca życiem sieć ludzi i mokradeł, gdzie jeszcze przez wiele pokoleń rozbrzmiewać będzie śpiew wodniczki.
Wodniczka, najrzadszy śpiewający ptak Europy, stoi na skraju wyginięcia. Mimo wcześniejszych działań ochronnych prowadzonych w Polsce, na Litwie, Białorusi, w Niemczech i innych krajach, jej globalna populacja nadal maleje. Na świecie pozostało mniej niż 11 000 śpiewających samców, gniazdujących na mniej niż 50 stanowiskach. Zagrożenia, z którymi mierzy się ten gatunek na lęgowiskach i w trakcie migracji, stale narastają, a czas na jego uratowanie się kurczy.
Dotychczasowe działania przyniosły wiele pozytywnych rezultatów: odtworzono kluczowe siedliska, ustabilizowano populację na Litwie, poszerzono wiedzę o gatunku, opracowano mechanizmy finansowania ochrony siedlisk, a nawet przeprowadzono pierwszą na świecie translokację wodniczek. Jednak te sukcesy okazały się niewystarczające.
Ten projekt można określić jako ostatnią nadzieję dla wodniczki. Łączy on ekspertów z całej Europy i obejmuje niemal cały zasięg lęgowy gatunku. Uzupełnia go bliźniaczy projekt „LIFE AWOM”, który koncentruje się na kluczowych miejscach odpoczynku podczas migracji. To wyjątkowa okazja do zjednoczenia działań ochronnych w całej Europie.
Dlaczego to ważne?
Wodniczka to nie tylko ptak – to symbol zagrożonych, delikatnych ekosystemów. Los wodniczki odzwierciedla stan europejskich mokradeł – kluczowych siedlisk, które wspierają niezliczone gatunki i magazynują ogromne ilości węgla.
Projekt ten zapewni ochronę tych ekosystemów, przynosząc korzyści dla bioróżnorodności, społeczności wiejskich i całej planety. Rozwijając przemysł oparty na biomasie, stworzy odnawialne źródła energii i nowe możliwości ekonomiczne, zapewniając długoterminowe zarządzanie siedliskami. Daje też nadzieję Ukrainie – krajowi, w którym znajdują się jedne z najważniejszych stanowisk lęgowych. Pomimo trwającej wojny, projekt ten wskazuje ścieżki zarówno do odbudowy środowiskowej, jak i społeczno-ekonomicznej.
W jaki sposób chcemy uratować wodniczkę?
Ten ambitny, dziewięcioletni projekt opiera się na dwóch głównych strategiach ochronnych:
🔹 Odtwarzanie siedlisk – rozszerzenie i poprawa jakości miejsc lęgowych w Litwie, Polsce, Niemczech, Węgrzech i Ukrainie. Dzięki działaniom z zakresu zarządzania wodą i roślinnością odtworzone zostanie 3 910 hektarów siedlisk lęgowych.
🔹 Translokacja – odtwarzanie populacji tam, gdzie nie mogą się już naturalnie odbudować, co pomoże wzmocnić globalną liczebność gatunku. Przeniesionych zostanie 760 piskląt wodniczki do co najmniej sześciu populacji w czterech krajach.
Dodatkowo projekt zakłada:
- Opracowanie konkretnego, długoterminowego międzynarodowego planu ochrony gatunku,
- Zapewnienie mechanizmów finansowych, takich jak np. programy rolno-środowiskowe, które umożliwią dalszą ochronę i zarządzanie mokradłami.
Działania ochronne w krajach uczestniczących
Projekt obejmuje niemal cały zasięg lęgowy wodniczki z wyjątkiem Białorusi.
Litwa: Odtwarzanie siedlisk, rozwój programów rolno-środowiskowych, usprawnienie zarządzania mokradłami, translokacja do odbudowy małej i zagrożonej populacji w rejonie Żuwintas, budowa zakładu przetwórstwa biomasy.
Polska: Odtwarzanie siedlisk, rozwój programów rolno-środowiskowych, translokacja w celu odbudowy niemal całkowicie zanikłej populacji na Pomorzu Zachodnim.
Niemcy: Odtwarzanie siedlisk, tworzenie programów rolno-środowiskowych, translokacja w celu odbudowy populacji w regionie Pomorza, budowa zakładu przetwórstwa biomasy.
Ukraina: Ochrona i odbudowa kluczowych siedlisk mimo wojny, budowa zakładu przetwórstwa biomasy do ogrzewania lokalnej wsi, zapewnienie odporności środowiskowej i społecznej.
Węgry: Odtwarzanie siedlisk, translokacja oraz badania nad nagłym zaniknięciem wodniczek w tym kraju.
Monitoring i edukacja
Projekt zakłada szeroko zakrojony monitoring efektów działań oraz liczne działania edukacyjne i komunikacyjne, by zwiększyć świadomość i poparcie dla ochrony przyrody.
Przyszłość, o którą warto walczyć
Ratowanie wodniczki to nie tylko ocalenie jednego gatunku. To walka o przyszłość, w której ludzie, przyroda i dzikie zwierzęta żyją w harmonii. Projekt ten przeciwdziała zmianom klimatu, wspiera społeczności i chroni skomplikowaną sieć życia, jaką są mokradła. To niezwykłe przedsięwzięcie, które daje szansę na to, by najrzadszy śpiewający ptak Europy nie zniknął na zawsze.
Translokacja wodniczki: doświadczenia i wyniki z dwóch etapów prowadzonych na Litwie (2018-2019) i w Polsce (2023-2024)
Przez cztery lata trwały prace nad ratowaniem wodniczki poprzez działania translokacyjne. Przeprowadzono je w dwóch etapach, każdy z odmiennymi celami.
Pierwszy etap (2018–2019) skupiał się na testowaniu translokacji jako metody ochrony, natomiast drugi etap (od 2023) ma na celu odbudowę wymarłej populacji.
Etap 1: Translokacje wodniczek na Litwę (2018-2019)
W latach 2018–2019 odbyły się pierwsze na świecie translokacja wodniczki. W ciągu dwóch lat przeniesiono sto piskląt z największej znanej populacji na białoruskich torfowiskach do szybko zmniejszającej się populacji na Litwie. Był to przełomowy krok dla ochrony wodniczki, ponieważ wcześniej nie przeprowadzano translokacji tego gatunku.
Rezultaty od początku były obiecujące. Ze stu przeniesionych piskląt dziewięćdziesiąt dziewięć odchowano i wypuszczono na Litwie.
W drugim roku zauważono siedem ptaków translokowanych w poprzednim sezonie oraz trzy samce przeniesione dwa lata wcześniej. Po translokacji lokalna populacja wodniczki osiągnęła historyczne maksimum – w 2020 roku odnotowano największą liczbę tych ptaków w historii.
Do 2021 roku wciąż obecne były trzy translokowane samce, w tym jeden przeniesiony w 2018 roku. Jednak w 2022 roku nie odnaleziono już żadnych translokowanych osobników, co sugeruje, że początkowy wzrost liczebności mógł stopniowo zanikać, bez podtrzymywania go dodatkowymi wsiedleniami przez kolejne lata, aż do osiągnięcia stabilnej populacji.
Doświadczenia zdobyte podczas pierwszej translokacji zostały opublikowane w czasopiśmie Animal Conservation, dostarczając cennych informacji dla przyszłych działań.
📺 Obejrzyj historię pierwszego etapu
Etap 2: Translokacje w Polsce – pierwsze kroki w odbudowie wymarłej populacji na Pomorzu Zachodnim
Na bazie doświadczeń z pierwszego etapu, w latach 2023–2024 przeprowadziliśmy kolejne translokacje – tym razem w Polsce. Cel jest inny: nie tylko testowanie metody, ale rozpoczęcie odbudowy wymarłej populacji wodniczki na Pomorzu Zachodnim.
W ciągu dwóch lat przeniesiono 103 pisklęta z rozległych terenów podmokłych Biebrzańskiego Parku Narodowego do OSO Bagna Rozwarowskie. 83 ptaki zostały pomyślnie wypuszczone na wolność. Do tej pory przeprowadzono jeden sezon monitoringu terenowego – zaobserwowano pięć powracających ptaków.
Choć dwa lata to za mało, by odbudować populację, translokacja ta stanowi początek długoterminowego procesu. Nie jest jeszcze jasne, ile sezonów wsiedleń potrzeba, by populacja stała się samowystarczalna. Modele wskazują, że translokacje muszą być prowadzone przez kilka sezonów, aby zapewnić trwałość nowej populacji.
📺 Obejrzyj historię drugiego etapu
Etap 3: Kontynuacja działań i poszerzanie badań
Działania translokacyjne na Pomorzu będą kontynuowane w kolejnych latach, a ptaki będą wsiedlane po obu stronach granicy polsko-niemieckiej, aby zapewnić długoterminowe odbudowanie populacji.
Tymczasem translokacje zostaną wznowione także na Litwie. Tym razem celem będzie nie tylko testowanie metody, ale aktywna odbudowa populacji. Nowa koncepcja translokacji zakłada pobieranie ptaków ze stabilnej, ale stosunkowo niewielkiej populacji wodniczki na Litwie. Przenoszone będą jedynie gniazda zagrożone wczesnym koszeniem. Planowane jest pięć sezonów translokacji, podczas których translokowane zostanie co najmniej 230 ptaków.
Dodatkowo planowana jest translokacja do Węgier, gdzie gatunek już wymarł. Będzie to jednorazowa translokacja o innym charakterze – celem będzie badanie tras migracyjnych i zimowisk węgierskiej populacji. Naukowcy wciąż nie potrafią wyjaśnić nagłego zniknięcia kilkuset śpiewających samców z tego regionu. Jedna z głównych hipotez sugeruje, że na ich trasie migracyjnej lub w zimowiskach wydarzyło się coś katastrofalnego. Przenosząc ptaki i śledząc ich wędrówki, badacze chcą ustalić przyczynę tego zjawiska. Dlatego celem pilotażowej translokacji co najmniej 30 piskląt wodniczki na Węgry będzie określenie tras migracyjnych i miejsc zimowania. Ptakom zostaną założone geolokatory, a ich powrót pozwoli na określenie miejsc, w których spędzają zimę.
Z nowymi projektami na horyzoncie, najbliższe lata będą kluczowe dla przetrwania wodniczki. Przyrodnicy, naukowcy i lokalne społeczności będą nadal współpracować, aby ten rzadki gatunek mógł przetrwać.
Współfinansowane przez Unię Europejską. Poglądy i opinie wyrażone w niniejszym materiale są wyłącznie poglądami jego autora(ów) i nie muszą odzwierciedlać stanowiska Unii Europejskiej ani CINEA. Ani Unia Europejska, ani instytucja przyznająca dofinansowanie nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
