Budki lęgowe w pytaniach i odpowiedziach

Przedstawiamy praktyczny poradnik w formie pytań i odpowiedzi związanych z budkami (skrzynkami) lęgowymi, opracowany na podstawie prezentacji przedstawionej 21 lutego przez Jakuba Typiaka ze Stacji Ornitologicznej MiIZ PAN. Prezentacja była przedstawiona w ramach comiesięcznych spotkań Warszawskiej Grupy Lokalnej OTOP.

Lista pytań:

1. Różne średnice otworów wlotowych i gatunki preferujące odpowiednie rozmiary
2. Z czego można robić skrzynki lęgowe?
3. Czym powinna się charakteryzować prawidłowo wykonana skrzynka lęgowa?
4. Jak prawidłowo zawieszać skrzynki lęgowe?
5. Jak mocować?
6. Gdzie wieszać, jeśli nie ma drzew?
7. Kiedy wieszać?
8. Kiedy czyścić?
9. Co dzieje się w skrzynkach zimą?
10. Zagrożenia dla ptaków gnieżdżących się w skrzynkach
11. Czy przy otworze wlotowym należy montować patyczek?
12. Jak zabezpieczać skrzynkę przed drapieżnikami?
13. Skrzynki dla sów

Różne średnice otworów wlotowych i gatunki preferujące odpowiednie rozmiary

• 2,7-3,5 cm: bogatka, modraszka, sosnówka, czubatka, czarnogłówka, sikora uboga, pleszka, muchołówka żałobna, wróbel, mazurek, dzięciołek,
• 4,7-5,5 cm: szpak, dzięcioł duży, krętogłów, sóweczka,
• 8,5 cm: kawka, kraska, włochatka, pójdźka, siniak,
• 11-15 cm: puszczyk, gągoł, nurogęś, szlachar, puszczyk uralski

Z czego można robić skrzynki?

• nie można – z plastiku, metalu, doniczek, kartonu, płyt pilśniowych i wiórowych, butelek, kanistrów, płyt PCV
• można:
• z desek,
• z drążonych pni drzew,
• trocinobetonu (mieszanki betonu i trocin),
• płyt OSB (np. dla płomykówki) i wodoodpornej sklejki (nie odporna na wodę sklejka nasiąka, rozwarstwia się)

Czym powinna się charakteryzować prawidłowo wykonana skrzynka lęgowa?

• spadzisty dach z jednej deski, w kierunku od pnia do otworu,
• odpowiednia średnica otworu dla wybranej grupy ptaków,
• odpowiednia odległość między dnem skrzynki i otworem wlotowym (im większa, tym lepiej – drapieżnikom trudniej dostać się do jaj/piskląt),
• przednia ścianka grubości cn 4 cm (warto dodać tzw. kominek zwiększający grubość do 6 cm – kuna nie może zgiąć łapy w stawie i wybrać jaj/piskląt),
• musi się otwierać (np. na „zakładkę” i gwóźdź), nie zalecane jest stosowanie wkrętów (trudno się je później wykręca),
• deski nieheblowane od wewnątrz (co ułatwia pisklętom wdrapanie się z gniazda do otworu wlotowego),

Jak prawidłowo zawieszać?

• w miejscu ocienionym od godzin przedpołudniowych,
• w miejscu spokojnym i mało uczęszczanym przez ludzi,
• w odległości >30 m od siebie (w przypadku szpaków i wróbli – >2 m),
• najczęściej na wysokości ok. 4 m (maks. 8 m), najlepiej otworem w kierunku wschodnim. Tam, gdzie nie ma wandali/złodziei, skrzynki można wieszać nawet 1 m nad ziemią,
• skrzynka nie może wystawać poza korony (np. na desce przymocowanej do młodego drzewa) – nie ma możliwości ochłodzenia jaj i piskląt

Jak mocować skrzynki?

• za pomocą gwoździ: najlepsze aluminiowe (nie korodują, nie niszczą drzewa), gorsze stalowe, najgorsze są miedziane,
• do skrzynki należy przymocować listwę, a listwę przybijamy do drzewa dwoma gwoździami powyżej i dwoma poniżej skrzynki. Jeden gwóźdź przybity całkowicie, drugi nie – drzewo przyrastając „wciąga” ten pierwszy.
• drut – raczej nie polecany. Jeśli jest stosowany, powinien być co roku luzowany (by się nie wrzynał w drzewo)

Gdzie wieszać jeśli nie ma drzew?:

• w krzewach, żywopłotach, na budynkach, słupkach (pamiętać o ocienieniu w okresie największych upałów)

Kiedy wieszać skrzynki?

• można przez cały rok, najlepiej od jesieni do końca zimy,
• im dłużej skrzynka wisi, tym większa szansa na zajęcie

Kiedy czyścić?

• od 16.10 do końca lutego (usuwanie gniazd),
• zimowych gniazd mazurków najlepiej nie usuwać,

Co się dzieje w skrzynkach zimą:

• ptaki tam nocują: bogatka, modraszka, kowalik, dzięcioły – nocują też w oczyszczonych skrzynkach, w nocy obniżają temperaturę ciała,

Zagrożenia:

• drapieżniki:
  • kuny,
  • koty,
  • wiewiórki (mogą wyjadać jaja i pisklęta),
  • ptaki krukowate (sroka, sójka),
  • dzięcioł duży (rozkuwa szczeliny w skrzynce i wyjada jaja/pisklęta)
• słońce (przegrzanie),
• pasożyty,
• złodzieje i wandale

Czy montować patyczek przy otworze wlotowym?

• kategorycznie nie – ptakom jest on zupełnie niepotrzebny, za to pomoże kunie lub innemu drapieżnikowi w dostaniu się do gniazda (jedną łapą zaczepiają się na patyczku, drugą wybierają jaja/pisklęta)

Jak zabezpieczać skrzynki przed drapieżnikami?

• montować na pniu pierścień z blachy nad i pod budką,
• montować na pniu „kołnierz ochronny” – np. z „antyptaka” (kolców zakładanych na budynkach) lub z gałęzi głogu albo tarniny,
• montować przy otworze wlotowym „kominek” wlotowy uniemożliwiający czworonożnemu drapieżnikowi zgięcie łapy w stawie i wybranie jaj/piskląt,

Skrzynki dla sów

• najczęściej stosowana tzw. skrzynka typu E dla puszczyka. Zajmowalność: 13-35% wzrasta z biegiem lat,
• skrzynka typu D – dla włochatki (zasiedlana czasem przez siniaki, w niektórych regionach także przez kraskę),
• specyficzna skrzynka dla pójdźki – wieszana w miejscach, gdzie występują odpowiednie dla tego gatunku siedliska,
• na wsiach, w mniejszych miejscowościach – na strychach albo w budynkach gospodarskich można wieszać skrzynki dla płomykówki (gatunek, z uwagi na nieprzyjemne dla uszu głosy, może być uciążliwy),
• skrzynki dla puszczyków muszą być zabezpieczane od góry i od dołu kołnierzem, np. z blachy albo tarniny (inaczej na pewno drapieżnik zrabuje taką budkę),
• jeśli w okolicy występują mniejsze gatunki sów (sóweczka, włochatka, uszatka) – nie należy wieszać skrzynki dla puszczyka (dla którego mniejsze sowy są potencjalnymi ofiarami),
• skrzynki dla puszczyków można warto wieszać w młodych lasach, 8-12 m nad ziemią, jedna co 300-600 m, dla włochatki czy pójdźki – co 300 m
   

Informacje pochodzą z wystąpienia Jakuba Typiaka, wygłoszonego 21 lutego 2012 w Centralnej Bibliotece Rolniczej w Warszawie w ramach spotkań Warszawskiej Grupy Lokalnej OTOP. Dodatkowe informacje można uzyskać na stronie www.ptasieogrody.pl

Autor zdjęcia pleszki przy budce: Jakub Typiak