Czy powstaną nowe rezerwaty przyrody w Bieszczadach?

Postulujemy powołanie nowych obszarów chronionych w Bieszczadach: 4 stycznia 2022 roku przesłaliśmy wniosek o utworzenie dwóch rezerwatów przyrody (o łącznej powierzchni prawie 800 ha) – „Przełom Sanu pod Tołstą” oraz „Dolina potoku Olchowatego”, wraz ze szczegółową dokumentacją przyrodniczą do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Rzeszowie.

Dolina potoku Olchowatego oraz Przełom Sanu pod Tołstą to dwa wyjątkowe pod względem przyrodniczym miejsca w Bieszczadach, porośnięte przez lasy bukowe regla dolnego. Idea objęcia ich ochroną rezerwatową sięga przełomu XX i XXI w. Już w roku 2000 w Zespole Podkarpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie sporządzona została pierwsza wersja dokumentacji rezerwatowej dla tych miejsc. Następnie w planach urządzenia lasu nadleśnictw, na terenie których się znajdują, ujęto je jako planowane rezerwaty. Do dziś nie doczekały się one jednak formalnej ochrony.

Dolina Potoku Olchowatego, fot. Tomasz Wilk

Inwentaryzacja

W 2021 roku przeprowadziliśmy inwentaryzację tych miejsc, a następnie zaktualizowaliśmy istniejącą dokumentację przyrodniczą. W działaniach na rzecz powołania nowych rezerwatów pomogli nam biolodzy (specjaliści od różnych grup taksonomicznych) oraz wolontariuszki i wolontariusze OTOP. Z ich udziałem m.in. podczas warsztatów, które odbyły się w lipcu 2021 r., podjęliśmy próbę inwentaryzacji tych miejsc. Nasze badania potwierdziły, że omawiane obszary charakteryzują się unikatowymi walorami przyrodniczymi. Siedliska leśne są tam tylko w niewielkim stopniu przekształcone – z płatami drzewostanów o charakterze naturalnym i z licznymi fragmentami starodrzewów. Znajduje się tu także z obfita baza martwych drzew stojących lub leżących. Wyjątkowo dobrze zachowane siedliska umożliwiły przetrwanie szerokiego spektrum gatunków reliktowych, charakterystycznych dla lasów puszczańskich – w szczególności obejmujących mykobiotę (grzyby, porosty) oraz entomofaunę (np. chrząszcze saproksyliczne). Dodatkowym walorem jest występowanie na obu obszarach rzadkich i zagrożonych gatunków gadów, a także ssaków i ptaków.

Granice projektowanych rezerwatów. Źródło: Google My Maps [link do mapy]

Dlaczego akurat te miejsca zasługują na ochronę rezerwatową?

Wyniki przeprowadzonych inwentaryzacji pozwoliły na istotne uzupełnienie istniejącej dokumentacji, a szczególne walory przyrodnicze potwierdzają zasadność objęcia obu miejsc ochroną ścisłą. O dobrym stanie zachowania miejsc, które proponujemy objąć ochroną, zadecydowała niedostępność terenu, a także odpowiednie zapisy w planach urządzenia lasów lokalnych nadleśnictw, dzięki którym przez ostanie dwie dekady te tereny nie były użytkowanie gospodarczo. Jednak dopiero objęcie tych miejsc ochroną rezerwatową, pozwoli na trwałe zachowanie ich wartości przyrodniczej. Powołanie nowych form ochrony przyczyni się także do budowania efektywnego systemu ochrony przyrody zarówno w skali regionalnej (województwo podkarpackie, polskie Karpaty), jak i w skali całego kraju. Zgodnie z obowiązującym prawem, powołanie rezerwatu przyrody następuje w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia właściwego regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Stąd wniosek o utworzenie nowych form ochrony wraz z ich dokumentacją przyrodniczą skierowaliśmy do RDOŚ w Rzeszowie, gdzie zdecyduje się los omawianych obszarów.

Przełom Sanu pod Tołstą, fot. Tomasz Wilk

Przełom Sanu pod Tołstą

Projektowany rezerwat „Przełom Sanu pod Tołstą” o powierzchni 316 ha obejmuje przełomowy odcinek Sanu pomiędzy masywem Tołsty (749 m n.p.m.) a pasmem Otrytu w Bieszczadach Zachodnich oraz otaczające go zalesione zbocza. Administracyjnie obszar ten położony jest na terenie miejscowości Rajskie i Studenne w gminie Solina oraz miejscowości Tworylne i Chrewt w gminie Czarna, w środkowej części powiatu bieszczadzkiego, w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego. Zarząd nad lasami sprawują nadleśnictwa Baligród i Lutowiska.

Planowany rezerwat „Przełom Sanu pod Tołstą” jest częścią ostoi niezwykle rzadkiego węża Eskulapa Zamenis longissimus i stanowi znakomite funkcjonalne uzupełnienie pobliskiego rezerwatu „Krywe”, zapewniając ochronę dla najważniejszych w skali kraju obszarów wykorzystywanych przez tego zanikającego w Polsce gada. Ponadto jest ostoją reliktowych organizmów puszczańskich, zamieszkujących lasy o naturalnym charakterze, wykazujące ekologiczną ciągłość od co najmniej kilkuset lat. Marginalna presja antropogeniczna umożliwia występowanie tu takich gatunków jak grzyby: soplówka bukowa, smolucha bukowa, lejkownica nadrzewna i łuskwiak rdzawosłuskowy; porost koralóweczka śluzowata czy chrząszcze: nadobnica alpejska, zagłębek bruzdkowany i, nieposiadający polskiej nazwy, Thymalus limbatus. Tutejsze lasy o naturalnym charakterze są także ważnym elementem terytoriów dużych ssaków, z niedźwiedziem brunatnym, wilkiem, rysiem i żubrem na czele.

Koralóweczka śluzowata, fot. Tomasz Wilk

Przełom Sanu pod Tołstą, fot. Tomasz Wilk

Dolina potoku Olchowatego

Projektowany rezerwat „Dolina potoku Olchowatego” to fragment buczyny karpackiej o powierzchni 482 ha, obejmujący północne i zachodnie stoki masywu Chryszczatej (997 m n.p.m.), przecięty przez potok Olchowaty, będący dopływem Osławy. Znajduje się w okolicach miejscowości Duszatyn w gminie Komańcza, w południowej części powiatu sanockiego i jednocześnie w południowej części województwa podkarpackiego. Zarząd nad tutejszymi lasami sprawuje Nadleśnictwo Komańcza.

Dolina Potoku Olchowatego, fot. Tomasz Wilk

Projektowany rezerwat „Dolina potoku Olchowatego” jest ostoją reliktów puszczańskich. Spośród wykazanych tu gatunków grzybów wyróżnić można: czyrenia osikowego, smoluchy – świerkową i jodłową, soplówki – jodłową i bukową, oraz pomarańczowca błyszczącego. Za reliktowy gatunek porostu uważana jest koralóweczka śluzowata, a do puszczańskich chrząszczy zalicza się wynurta, pawężnika kniejaka i nadobnicę alpejską. Z martwym drewnem oraz mikrosiedliskami nadrzewnymi związany jest szeroki zespół ptaków, m. in. dzięcioły –  białogrzbiety, trójpalczasty (gatunek z Czerwonej listy ptaków Polski) i czarny; włochatka, puszczyk uralski czy muchołówki – mała i białoszyja. Obszar rezerwatu wykorzystują także wilki, ryś, niedźwiedź brunatny i żubr.

Wynurt, fot. Tomasz Wilk

Soplówka jodłowa, fot. Tomasz Wilk

Postulowany do objęcia ochroną las bukowy okala największe w polskich Karpatach osuwisko, na terenie którego istnieją obecnie dwa jeziora osuwiskowe (tzw. jeziorka Duszatyńskie), które już w latach 50-tych XX w. objęte zostało ochroną rezerwatową (rezerwat „Zwiezło”, pow. 1,97 ha). Powołanie nowego rezerwatu powiększy istotnie istniejący obszar ochrony ścisłej, przez co wpłynie na efektywniejszą ochronę samego osuwiska.

Dolina Potoku Olchowatego, fot. Tomasz Wilk

Region polskich Karpat i ochrona jego dziedzictwa przyrodniczego od lat są bliskie OTOP.  Wniosek o powołanie rezerwatów przygotowany został w ramach inicjatywy Wilcze Góry, której celem jest efektywniejsza ochrona przyrody we wschodniej części Karpat.

Tekst: Tomasz Wilk, Rafał Bobrek, Aleksandra Pępkowska-Król

Opublikowano: 18.01.2022

Źródła:

Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody, dostęp on-line 2022-01-11

Dokumentacja przyrodnicza projektowanych rezerwatów przyrody „Przełom Sanu pod Tołstą” i „Dolina potoku Olchowatego”.

Dolina Potoku Olchowatego, fot. Tomasz Wilk