Rolnictwo to jedna z najważniejszych dziedzin gospodarki. Dostarcza nam pożywienie, ale także kształtuje różnorodność biologiczną i klimat. Tradycyjny krajobraz rolny, z którym związanych jest wiele zagrożonych roślin i zwierząt, od lat zanika. Na wielu obszarach rolnictwo ulega (lub już uległo) silnej intensyfikacji, która przyczynia się m.in. do ujednolicania krajobrazu – przekształcając dawniej zróżnicowane tereny rolne w rozległe monokultury, pozbawione drzew, krzewów, oczek wodnych czy miedz. W innych miejscach o specyficznych ograniczeniach naturalnych lub ekonomicznych (np. na terenach górskich lub podmokłych), rolnictwo zanika ze względu na niemożność konkurowania z obszarami, które łatwo dają się przekształcać w intensywne uprawy. Te zmiany w rolnictwie negatywnie oddziałują na przyrodę – drastycznie spada liczebność ssaków, ptaków i owadów związanych z krajobrazem rolnym. Uderzająca jest chociażby sytuacja kuropatwy, niegdyś wszechobecnej na polach Europy, która dziś zanika w zastraszającym tempie. W ciągu ostatnich dziesięcioleci jej liczebność spadła o 93%, a głównym winowajcą jest powszechne stosowanie herbicydów, które niszczą główne źródło pokarmu tego ptaka – dzikie trawy i ich nasiona.
Rolnictwo przyczynia się również do przyspieszania zachodzących obecnie zmian klimatycznych – w 2017 r. sektor rolniczy odpowiadał za niemal 11% całkowitej emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej.
Spadek różnorodności biologicznej i zmiany klimatu nie są też obojętne dla samego sektora rolniczego – wprost zagrażają przyszłej zdolności do produkcji żywności, a co za tym idzie – dobrobytowi rolników i ich rodzin. Intensyfikacja rolnictwa to także spadek jakości żywności, która trafia na nasze stoły.
Polskie i europejskie rolnictwo powinno w przyszłości skuteczniej chronić przyrodę i klimat. Musi także zapewniać lepszą przyszłość rolnikom, a wszystkim mieszkańcom Europy dostęp do żywności wysokiej jakości, pochodzącej ze zrównoważonych środowiskowo upraw i hodowli. Przed nami nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej na lata 2021–2027. Weszliśmy w etap projektowania budżetu Wspólnoty i wdrażania Europejskiego Zielonego Ładu. Dlatego Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków inicjuje działania i włącza się w kampanie, których celem jest reforma polskich i europejskich instrumentów regulujących sprawy rolnictwa.
Kuropatwa, fot. Tomasz Wilk
Kampania „Przestrzeń dla przyrody”
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków wdraża w Polsce działania na rzecz reformy wspólnej polityki rolnej. Są one częścią międzynarodowej kampanii „Przestrzeń dla przyrody” (Space for Nature, #Space4Nature) prowadzonej przez 15 krajów europejskich i koordynowanej przez BirdLife International.
Głównymi odbiorcami kampanii są eurodeputowani, którzy w 2020 roku w Parlamencie Europejskim zdecydują o kształcie przyszłej wspólnej polityki rolnej. Chcemy, by zarówno oni, jak i ogół społeczeństwa, zwrócili uwagę na niepokojące zmiany zachodzące w przyrodzie terenów rolnych Europy. Postulujemy, by w nowej WPR znalazły się trzy kluczowe zapisy, które pozwolą na zwiększenie efektywności tego instrumentu w zakresie ochrony przyrody i klimatu oraz pozwolą na lepsze wsparcie rolników:
#1 Przestrzeń dla przyrody (#Space4Nature) – przeznaczyć przynajmniej 10% powierzchni każdego gospodarstwa rolnego w Europie na potrzeby różnorodności biologicznej tj. na grunty wyłączone z produkcji rolnej i przeznaczone na odpowiednie elementy krajobrazu i włączyć to w tzw. system „warunkowości“.
#2 Środki dla przyrody (#Money4Nature) – zapewnić rolnikom istotny dochód z wdrażania działań ukierunkowanych na ochronę różnorodności biologicznej.
#3 Przemiana dla przyrody (#Transition4Nature) – do roku 2027 stopniowo wycofać wszystkie płatności obszarowe, na rzecz dopłat finansujących przemianę w kierunku środowiskowo zrównoważonych praktyk rolniczych.
Każde z proponowanych rozwiązań opisane zostało szerzej w dokumencie „Chroń przyrodę – chroń rolnictwo. Reforma WPR: Trzy sposoby, by powstrzymać kryzys bioróżnorodności i zmiany klimatyczne”.
Koalicja „Rolnictwo dla przyrody”
W styczniu 2020 r. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony ptaków zainicjowało powstanie koalicji „Rolnictwo dla przyrody”. Obecnie, oprócz OTOP współtworzą ją: Fundacja Natura International Polska, Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Towarzystwo Przyrodnicze Bocian, Towarzystwo Przyrodnicze Dubelt oraz WWF Polska– organizacje pozarządowe o dużym doświadczeniu we wdrażaniu i promowaniu rolnictwa przyjaznego przyrodzie – zarówno na gruncie praktycznym, jak i formalnym.
Priorytetowymi sprawami dla koalicji są:
– kształt i zakres eko-programów,
– Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2021–2027, w szczególności kształt i zakres programów rolnośrodowiskowo-klimatycznych,
– Normy Dobrej Kultury Rolnej, zgodnej z wymogami ochrony środowiska.
Koalicja opracowała propozycje zmian w już istniejących narzędziach finansowych wspólnej polityki rolnej, jak i nowe rozwiązania, których celem jest wspieranie w Polsce rolnictwa przyjaznego przyrodzie. Dokumenty będące wynikiem prac koalicji znajdują się tutaj.
Prace OTOP w Koalicji „Rolnictwo dla Przyrody”, realizowane są w ramach projektu „Rozwój instytucjonalny Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków” finansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030.
Rozlewiska Biebrzy, fot. Aleksandra Pępkowska-Król
Koalicja „Żywa Ziemia”
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków jest członkiem Koalicji Żywa Ziemia. Tworzy ją 15 organizacji, inicjatyw i ruchów społecznych, rolnych oraz ekologicznych. Pełna lista uczestników koalicji znajduje się tutaj.
W trosce o dobrobyt obecnych i przyszłych pokoleń, uczestnicy koalicji domagają się zmian polityki rolnej i żywnościowej w Polsce i w Unii Europejskiej. Celem koalicji są zmiany instrumentów regulujących rolnictwo, tak, by wspierały gospodarowanie oparte na zasadach agroekologii, w szczególności zaś rolnictwo ekologiczne. Informacje o działaniach i postulatach koalicji publikowane są także na stronie: www.koalicjazywaziemia.pl.
Źródła informacji
Chroń przyrodę – chroń rolnictwo. Reforma WPR: Trzy sposoby, by powstrzymać kryzys bioróżnorodności i zmiany klimatyczne.
Eurostat, dostęp on-line ec.europa.eu/eurostat, data dostępu 2020-04-02.
Pan-European Common Bird Monitoring Scheme (PECBMS), dostęp on-line pecbms.info/trends-and-indicators/species-trends, data dostępu 2020-04-02.
Pe’er G. i in. 2019. Action needed for the EU Common Agricultural Policy to address sustainability challenges. People and Nature, 2020 (00): 1–12.
Linki do newsów, znajdujących się na naszej stronie:
https://otop.org.pl/2020/05/07/apel-do-rolnikow-i-konsumentow-koalicja-zywa-ziemia/
https://otop.org.pl/2020/04/27/dla-przyrody-i-klimatu-europa-musi-byc-ambitna/
https://otop.org.pl/2020/04/20/178-mln-euro-mniej-na-rolnictwo-ekologiczne-w-polsce/
https://otop.org.pl/2020/03/17/wspolna-polityka-rolna-eu-glos-3600-naukowcow/
https://otop.org.pl/2020/03/04/koalicja-rolnictwo-dla-przyrody/
https://otop.org.pl/2019/10/09/rolnictwo-przyjazne-przyrodzie-wybory-2019/