Kwitnący sad, fot. Krzysztof Stasiak
Okres realizacji
2020-2024 z perspektywą wydłużenia na kolejne lata.
Geneza projektu
Rozpoczęcie projektu było wynikiem nawiązania współpracy pomiędzy firmą REWE, a OTOP i nastąpiło na początku roku 2020. REWE, która jest producentem i dostawcą soków owocowych zależy na wprowadzeniu do oferty produktu z oznaczeniem informującym o wspieraniu bioróżnorodności przy jego produkcji, wytwarzanego z owoców pochodzących od dostawców, u których prowadzone są jak najszersze działania prośrodowiskowe. Dla OTOP jest to okazja do przeprowadzenia działań zmierzających do zwiększenia i wzmocnienia bioróżnorodności w specyficznym środowisku jakim są sady jabłoniowe. Jest to siedlisko o bardzo ograniczonej faunie i florze, ściśle kontrolowanej przez człowieka za pomocą biologicznych i chemicznych środków ochrony roślin, biostymulatorów i innych substancji. Jako, że Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków jest organizacją ekologiczną, a działania statutowe obejmują ochronę ptaków, ta grupa znalazła się w centrum uwagi. Ze względu na zależności ekologiczne, istotne jest jednak działanie kompleksowe na wielu płaszczyznach.
Cele
Głównym celem OTOP jest wzmocnienie bioróżnorodności w wybranych sadach. W oparciu o doświadczenia analogicznego projektu prowadzonego w Niemczech, dostępne dane literaturowe oraz wiedzę ekspercką, staramy się wprowadzić w tych sadach większą liczbę gatunków ptaków, tworzyć bogatsze zbiorowiska roślinne i zwiększyć dostępność tych terenów dla owadów. Istotnym celem jest zrównoważenie tych działań z potrzebami gospodarki sadowniczej, specyfiką tej gałęzi produkcji rolniczej oraz wymaganiami grantodawcy. Bardzo ważnym aspektem prac jest unikanie tworzenia pułapek ekologicznych dla którejkolwiek z grup organizmów.
Działania
Budka lęgowa dla sikor, fot. Krzysztof Stasiak
- Inwentaryzacja ornitologiczna – prowadzona w okresie lęgowym ptaków, na obszarze sadów objętych projektem. Prowadzone są szczegółowe kontrole w każdym z sadów, polegające zarówno na obserwacji śpiewających i obecnych w sadach ptaków, jak i notowaniu gniazd. Dodatkowo oceniane jest najbliższe otoczenie sadów. Dotychczasowe prace pozwalają wyodrębnić dominujące gatunki – kwiczoła, śpiewaka, kosa i ziębę, jednak zarówno ich liczebność jak i udział w całości awifauny różnią się znacznie pomiędzy sadami i w kolejnych latach.
- Inwentaryzacja botaniczna – analiza zbiorowisk roślinnych istniejących w sadach, wraz z uwzględnieniem zabiegów, które są w nich prowadzone, przede wszystkim koszenia i usuwania roślinności w pasach pod drzewami. Dzięki tym pracom możliwe jest rozbudowanie składu roślinności w miejscach, gdzie będzie ona miała możliwość dalszego rozwoju oraz zachowanie fragmentów cennych, takich jak zadrzewienia lub pasy krzewów.
- Monitoring owadów – szkodników jabłek. Prowadzony testowo w jednym z sadów, ma na celu ocenę czy prowadzone przez nas działania pomogą w redukcji ich występowania. Dotychczasowe dane z Europy Zachodniej pokazują, że samo wprowadzenie ptaków owadożernych do sadów, czyli umożliwienie im zakładania gniazd, przynosi wymierny spadek liczebności szkodników owadzich.
- Owady zapylające – wiosną, przed kwitnieniem jabłoni, do sadów dostarczono ule z kokonami murarki aby zwiększyć liczbę owadów zapylających i zapewnić im schronienia.
- Budki dla ptaków – w sadach zamontowano łącznie 70 budek lęgowych dla sikor,
Żerdź dla ptaków drapieżnych, fot. Krzysztof Stasiak
a w ich najbliższym otoczeniu skrzynki lęgowe dla sów, półotwarte budki lęgowe dla małych ptaków oraz schrony dla nietoperzy. Działania te już w pierwszym sezonie lęgowym po ich montażu przyczyniły się do zwiększenia obecności sikor w sadach.
- Wprowadzanie roślin, nasadzenia, siew – opracowywane są szczegółowe plany, które pozwolą na przeprowadzenie nasadzeń i siewu różnych roślin w sadach. Będą to zarówno jednoroczne łąki kwietne, które zapewnią pokarm zapylaczom przez cały sezon (dzięki zastosowaniu mieszanek nasion roślin kwitnących w różnych okresach), wieloletniełąki uzupełniające te zasoby, ale także krzewy tworzące remizy i żywopłoty dające schronienie ptakom i owadom.
- Rozbudowa i przebudowa małych zbiorników wodnych – w sadach istnieją oczka wodne, które będą modyfikowane tak, aby znalazło się w nich miejsce na poidło i kąpielisko dla ptaków i owadów – płytkie, bezpieczne miejsce z dobrym dolotem, otoczone roślinami pozwalającymi ptakom schronić się w razie niebezpieczeństwa. Rośliny dadzą także ptakom możliwość upewnienia się, że podejście do poidła jest bezpieczne.
- Żerdzie dla ptaków – zainstalowane w jednym z sadów słupy w poprzeczkami jako czatownie i miejsca odpoczynku dla ptaków drapieżnych.
Wszystkie te działania są prowadzone sukcesywnie, gdyż trzeba brać pod uwagę zarówno terminarz prac w sadach, fenologię roślin i zwierząt, a także uwarunkowania epidemiologiczne.
Budżet projektu
Dwuletni budżet projektu wynosi 90 110,57 EUR. Większość środków jest przewidziana do wydatkowania w roku 2021 ze względu na wstrzymanie wielu prac w roku 2020 z uwagi na epidemię choroby Covid-19.
Działania dodatkowe
Wobec szerokiej dyskusji związanej z bezpieczeństwem ptaków w sadach i wpływem środków ochrony roślin na ich lęgi, w ramach inwentaryzacji ornitologicznej prowadzona jest ocena strat w lęgach. Analiza specyfiki stosowania i działania środków ochrony roślin (TUTAJ) wskazuje, że nie stanowią one istotnego czynnika śmiertelności ptaków w sadach. Jest to zbieżne z dotychczasowymi wynikami kontroli w sadach – odsetek strat w lęgach jest bardzo niewielki pomimo, że w większości przypadków sad jest prowadzony w sposób konwencjonalny.
Skrzynka dla puszczyka, fot. Krzysztof Stasiak
Ul dla zapylaczy, fot. Krzysztof Stasiak