Łyski Fot. Piotr Tomaszewski
Ptakiem Zimowego ptakoliczenia została ŁYSKA!
Łyska to gatunek z rzędu żurawiowych (Gruiformes), rodziny chruścieli (Rallidae), w obrębie której jest zaliczany do podrodziny łysek Fulicinae. Spośród przedstawicieli rodzaju Fulica łyska jest jednym z dwóch gatunków lęgowych w Europie.
Jak rozpoznać łyskę?
Łyska jest największym z krajowych przedstawicieli rodziny chruścieli, o długości ciała do 45 cm, rozpiętości skrzydeł do niemal 80 cm i masie ciała do 1,3 kg (Baker 1993). Ptaki mogą żyć nawet 23 lata (European Longevity Records 2023). Wygląd łyski jest bardzo charakterystyczny – krępa budowa ciała, upierzenie całkowicie czarne z metalicznym połyskiem oraz silnie kontrastujące z resztą ciała biały dziób i płytka czołowa. U gatunku brak jest wyraźnego dymorfizmu płciowego, choć u samców wiosną i latem płytka czołowa jest nieznacznie większa niż u samicy. Nogi dwukolorowe: skok wraz z wiekiem zmienia się z od szarego i zielonkawoszarego u ptaków młodych do żółtego i żółtozielonego z pomarańczowym odcieniem u dorosłych, natomiast stopy są szare, w większości jasne, z ciemnoszarymi brzegami płatków skórnych na palcach. Pisklęta są czarnobrunatne,
z charakterystycznymi żółtopomarańczowymi szczecinkami na szyi i grzbiecie, niemal łysym wierzchem głowy i jasnoczerwonym dziobem. Jaskrawe barwy zanikają w wieku trzech tygodni. Ptaki w upierzeniu juwenalnym (noszonym zwykle do września) są szarobrązowe, z jaśniejszymi bokami głowy, szyją i piersią.
Co zjadają łyski?
Dieta łyski jest zmienna i zależna od dostępnej bazy pokarmowej. Składa się na nią zarówno pokarm roślinny (nasiona i miękkie części roślin wodnych) jak i zwierzęcy (głównie małże i owady, okazjonalnie również niewielkie płazy, ryby, ssaki oraz jaja i pisklęta ptaków). Może żerować na lądzie, zaś w wodzie potrafi nurkować do głębokości 1–2 m. Dorosłe karmią pisklęta początkowo owadami, 8 a później też pokarmem roślinnym. Łyski żyjące na terenach miejskich chętnie korzystają z pokarmu dostarczanego przez ludzi (Meissner 2004, Meissner i in. 2012).
Fot. Ania Paszkowska
Gdzie spotkać łyskę?
Opisywany gatunek w sezonie lęgowym zasiedla zbiorniki wodne bardzo różnej wielkości – od niewielkich glinianek i oczek wodnych po duże jeziora i zalewy przymorskie. Łyska chętnie gniazduje na stawach rybnych, jeziorach eutroficznych i starorzeczach z dobrze rozwiniętymi szuwarami. Może również gniazdować na łąkach zalewanych podczas wiosennych wylewów. Łyska gniazdo buduje w szuwarach lub w zakrzaczeniach na płytkiej wodzie. Na obszarach zurbanizowanych potrafi również gniazdować na zbiornikach bardzo ubogich w roślinność wodną, budując gniazdo na konstrukcjach antropogenicznych znajdujących się w wodzie (w tym na specjalnie budowanych platformach dla ptaków wodnych). Gniazdo opiera się o dno i bywa nadbudowywane przy podnoszącym się poziomie wody. Czasem buduje gniazdo na lądzie, lecz zawsze bardzo blisko wody. Dorosłe osobniki w okresie lęgowym są silnie terytorialne i przepędzają inne łyski ze swojego terytorium. Agresywnie przepędzają też potencjalne drapieżniki (np. wrony siwe), a niekiedy też inne ptaki wodne takie jak krzyżówki Anas platyrhynchos czy kokoszki Gallinula chloropus.
Kiedy wypatrywać piskląt?
Okres lęgowy łyski jest rozciągnięty w czasie – pierwsze zniesienia zdarzają się już pod koniec marca, zaś ostatnie (próby wyprowadzenia trzeciego lęgu, późny drugi lęg lub powtarzane lęgi) jeszcze w lipcu. Zniesienie liczy zwykle 6 do 10 jaj, które są wysiadywane przez oboje rodziców przez 21–24 dni. Młode łyski są zagniazdownikami, aczkolwiek przez pierwszych kilka dni wracają do gniazda, gdzie są dogrzewane przez samicę. Pisklęta są pod opieką obojga rodziców Młode łyski zaczynają samodzielnie zdobywać pokarm po około 30 dniach od wyklucia, zaś zdolność lotu uzyskują po 55–60 dniach. Do lęgów przystępują w drugim lub trzecim roku życia. Zagęszczenia lęgowych łysek są bardzo zmienne – w miejscach najliczniejszego występowania (Stawy Milickie, jez. Gopło, jez. Świdwie) mogą przekraczać 10 par/ 10 ha, choć zwykle jest znacznie niższe i wynosi 2–4 pary/ 10 ha. Po okresie lęgowym (czerwiec–lipiec) łyski gromadzą się na zbiorowych pierzowiskach, gdzie wymieniają wszystkie lotki, przez co na okres 3–4 tygodni tracą zdolność do lotu.
Czy łyski migrują?
Łyska jest w Polsce zasadniczo gatunkiem wędrownym i zaliczana jest do migrantów
krótkodystansowych, choć niektóre populacje miejskie są przynajmniej częściowo osiadłe (między innymi warszawskie łyski – obs. własne z obrączkowania, Okołowski 2015, Matyjasiak i in. 2022). Jesienna migracja rozpoczyna się po okresie pierzenia (w sierpniu), zaś jej największe nasilenie przypada na październik. Zimą ptaki przebywają na wszelkich niezamarzających wodach – na naturalnych i sztucznych zbiornikach wód stojących, na wolno płynących rzekach, zaś w strefie nadmorskiej na płytkich wodach przybrzeżnych (zwłaszcza w płytkich zatoczkach i zalewach przymorskich). Szczyt wędrówki wiosennej przypada na marzec. Łyski lęgowe w Polsce zimują głównie w zachodniej i południowej Europie, zaś w naszym kraju zimę spędzają przede wszystkim ptaki z populacji lęgowych na północ i wschód od granic kraju.
Fot. Ania Paszkowska
A jak wygląda sytuacja łyski na świecie?
Omawiany gatunek gniazduje w całej Europie z wyjątkiem środkowej i północnej Skandynawii oraz północnej Rosji. Poza Europą areał łyski obejmuje środkową Azję, Indie, Australię i północną Afrykę. Zimowiska zlokalizowane są w środkowej, zachodniej i południowej Europie, północnej Afryce, południowej Azji i Australii. Na obszarach o łagodnym lub ciepłym klimacie (m.in. w Australii czy w Europie Zachodniej) występują populacje osiadłe (Meissner 2004). W ostatnich latach łyska została wpisana na europejską czerwoną listę ptaków z kategorią „NT” (Near Threatened – bliski zagrożenia; BirdLife International 2015).
Łyska jest, niestety, gatunkiem łownym. OTOP od dawna zabiega, by wprowadzić zakaz polowań na „pechową trzynastkę” gatunków dzikich ptaków, wśród których jest łyska. Działamy w Koalicji Niech Żyją!, a od czerwca ub. r. zasiadamy w zespole ds. reformy łowiectwa, powołanego przez Ministra Klimatu i Środowiska.
Tekst: Łukasz Wardecki
Opracowanie na www: Iga Słomkiewicz-Szewczuk
Literatura:
Baker J. 1993. Identification of European Non-Passerines. British Trust for Ornithology.
BirdLife International. 2015. European Red List of Birds. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg.
Meissner W. 2004. Fulica atra (L. 1758) – łyska. W: Gromadzki M. (red). Ptaki (część I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. 7: 306–309. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
Meissner W., Chodkiewicz T., Wardecki Ł., Siejka P., Antczak J., Bagiński W., Betleja J., Cząstkiewicz D., Czechowski P., Filipiuk M., Górski A., Grochowski P., Grygoruk G., Hybsz R., Kajzer Z., Kaliński A., Łukaszewicz M., Marchowski D., Rowiński P., Szczepaniak W., Walasz K. 2022. Liczebność i rozmieszczenie ptaków wodnych zimujących w Polsce w roku 2020. Ornis Polonica, 63: 215–244
Okołowski M. 2015. Zimowowiosenna dynamika liczebności i miejsca gniazdowania łyski (Fulica atra) w Warszawie. Praca magisterska wyk. w Zakładzie Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego
Matyjasiak Ł., Jedlikowski J., Mateuszczyk H. 2022. Obrożowanie łysek Fulica atra w Warszawie w latach 2011– 2021 jako metoda znakowania – doświadczenia, wnioski i przydatność tego rodzaju znacznika. Kulon 27: 89–98.
Poprzedni bohaterowie Zimowego Ptakoliczenia:
Gil (2017)
Sójka (2015)
Łabędź niemy (2013)
Jemiołuszka (2011)