Gawron – krukowaty zbieracz owoców
Ptakiem zimy 2020 został gawron. Chcemy w ten sposób zwrócić uwagę na bardzo niepokojący trend spadkowy w liczebności gawronów. Wydaje się, że te duże, czarne ptaki z rodziny krukowatych towarzyszą nam na każdym kroku – zarówno w krajobrazie silnie zurbanizowanym, jak i w miejscach poddanych mniejszej presji człowieka. Tymczasem dane są bezlitosne: w ciągu ostatnich kilkunastu lat populacja gawronów w Polsce spadła aż o 41 proc[1]. Głównym powodem tak drastycznego zmniejszenia populacji jest intensyfikacja rolnictwa, prowadząca do utraty siedlisk i zubożenia diety nie tylko gawronów, ale większości ptaków związanych z krajobrazem rolniczym. Nie bez znaczenia pozostaje zapewne niechęć człowieka do gawronów: częste są przypadki ich płoszenia (np. za pomocą armatek hukowych), a kolonie tych niezwykle inteligentnych ptaków są celowo niszczone (usuwanie gniazd, wycinka drzew z gniazdami). Zdarzają się nawet przypadki strzelania do gawronów i celowego ranienia ich.
Gawrony, fot. Cezary Korkosz
Łacińska nazwa gawrona Corvus frugilegus oznacza kruka (czy też ptaka z rodziny krukowatych) zbierającego owoce. Każdy zapewne widział gawrony dostojnie kroczące po trawnikach i uważnie wyszukujące tego, co nadaje się do zjedzenia w śródmiejskiej dżungli lub podążające za ciągnikiem po świeżo zaoranej ziemi i wybierające larwy chrząszczy, gąsienice i dorosłe owady. Czyż nie takich sprzymierzeńców nam potrzeba?
Dorosłe gawrony na pierwszy rzut oka wydają się czarne, jednak po dokładniejszej obserwacji zauważymy metaliczny połysk ich piór. Dorosłe ptaki mają jasnoszary dziób, młode osobniki – niemal czarny, jaśniejący z wiekiem. Samiec i samica dla człowieka wyglądają identycznie, czyli brak u gawronów dymorfizmu płciowego.
Gawrony są ptakami niezwykle towarzyskimi. Często obserwujemy je w grupach, żerujące razem z kawkami i wronami siwymi. Gniazdują w koloniach, w których znajduje się kilkaset, a nawet kilka tysięcy gniazd. Co ciekawe – kolonie, będące także miejscami nocnego odpoczynku – znajdują się niekiedy nawet 40 km od miejsc, w których gawrony żerują. Codziennie wielkie grupy gawronów przemieszczają się w poszukiwaniu pokarmu. To niezwykle częsty i dość malowniczy widok. Życie w dużej grupie przynosi wiele korzyści – ptaki nie tylko ostrzegają się o niebezpieczeństwie czy intruzach, ale także informują o znalezionych źródłach pokarmu.
Gawron, fot. Cezary Korkosz
Podobnie jak wśród innych ptaków krukowatych – wśród gawronów obowiązuje hierarchia stada. Osobniki stojące wyżej w strukturze stadnej, zajmują wyższe miejsce w koronach drzew na noclegowiskach. To zapewnia im większe bezpieczeństwo w przypadku nocnej wizyty nieproszonego drapieżnika – kuny czy kota.
Gniazdo gawronów, jedno z kilkuset w kolonii, składa się głównie z patyków, trawy, korzonków, wzmocnionych gliną. Budowane jest dość wysoko w koronach drzewa, ale w miejskiej dżungli zdarzają się gniazda usytuowane na budynkach. W przypadku gawronów ważne jest czujne oko, zwrócone na sąsiadów – ptaki te podkradają sobie nawzajem co lepszy materiał do budowy gniazd!
W gawronim gnieździe jaja pojawiają się w kwietniu, w liczbie 4-5. Wysiaduje je samica (około 19 dni), dokarmiana w tym czasie przez samca. Młode po wykluciu jeszcze około miesiąca przebywają w gnieździe, a po jego opuszczeniu – nadal są dokarmiane przez rodziców. W czasie opieki nad podlotami dorosłe gawrony są dość agresywne w stosunku do ludzi i zwierząt. Pamiętajmy, że w takiej sytuacji powinniśmy jak najszybciej opuścić miejsce, gdzie przebywają młode ptaki.
Pary są monogamiczne.
Gawrony objęte są Monitoringiem Flagowych Gatunków Ptaków, realizowanym na zlecenie Generalnego Inspektoratu Ochrony Środowiska. W Polsce gawron objęty jest ochroną ścisłą poza obszarem administracyjnym miast i częściową ochroną gatunkową w obszarze administracyjnym miast.
[1] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. 2019. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013-2018: stan, zmiany, zagrożenia. Biuletyn Monitoringu Przyrody 20: 26
http://monitoringptakow.gios.gov.pl/gatunki-flagowe